Nsabata
ya Mujibelo? Naa Nsabata Iitobezya Mwezi-Azuba?
Bantu
nobali muluyando balacita kufumbwa cili mamaanza aabo kuti
bakkomanisye yooyo ngobayandana limwi. Oobu mbuubede moyo uujisi
luyando. Tuulanganyi ncuucita mbuli kuti mulimo buya pe, pele kuti
nkukondwa alimwi nciindi cibotu! Ncencico eeci Nsabata yamasimpe
ncoyiiminina kuli boonse aabo bamuyanda Sikabumba wabo alimwi
bayandisya kulemekezya Nguwe. Kumatalikilo aanyika kwini, buzuba
bwaciloba bwakabikkidwe ambali kuti mbuzuba bwa kulyookezya akukomba
Mulengi. Aabo bamulumba kubabambilila ooko nkwabacitila Taata
waluyando wakujulu, balayanda kuteelela Nguwe akumukomba mubuzuba bwa
Nsabata bwamasimpe.
Aawa
kuli mubuzyo: “Mbubuli buzuba bwini bwa Nsabata bwamu Bbaibbele?
Mbuli buzuba bwa Nsabata bwamasimpe bwamu Mangwalo?” Kuli lusyomo
lunjaanji, lwiindene amakanaa ciindi cacukomba. Kuli mizeezo yotatwe
iitobela iili boobu:
1.Bantu
banji basyoma kuti kunyina buzuba bwini bweeledwe kulyookezya nkaambo
Yahuwah uleelede kukombwa abuzuba.
2.Bantu
babamba Nsabata mujibelo balo basyoma kuti nkaambo mujibelo mbobuzuba
bucaalizya mumvwiki yamazubaano, nkokuti bweelede kuba mbobuzuba
bwamasimpe bwa Nsabata yabuzuba bwaciloba. Nkaambo kakuti mvwiki
zyamazubaano zyilatobelana kuzingulukana, basyoma kuti buzuba bwa
Mujibelo bwakatusikila kabuli buzuba bwa Nsabata kakwiina
kunyonganyigwa kuzwa Kumalengelo.
3.Bamwi
basyoma kuti milwi yabumboni iili mu Bbaibbele amumisela, iyubununa
kuti Nsabata yamasimpe ikonzya buyo kujanwa mukubelesya kkalenda
litobezya mwezi-azuba eelyo lyakali kubelesyegwa muziindi zya
Bbaibbele.
Nokuba
kuti cili masimpe kuti muntu weelede kukomba abuzuba,
Singuzuzyoonse mwini wamulengalenga Lwakwe wakalailila kuti mubuzuba
bwaciloba, milimo yeelede kubikkwa ambali akubaa ciindi cakuyooma
Alakwe. Insabata tiili buyo buzuba bwakukomba. Mbuzuba bwinibuteeledwe kucitwa mulimo abwalo. Yahuwah wakaamba kuti
Nsabata ncitondezyo akataa Nguwe abana Bakwe lyoonse akutamani. Eeci
cibalo cikopolola bumboni oobo akutondezya kuti naa Nsabata “ni
Nsabata ya Mujibelo” nanka kuti “niNsabata iitobezya
mwezi-azuba.”
“Kunyina pe kulilekelela kwamuntu nabani mukwiimina ambaakani yakuti kucinyina kasimpe kaciyooyubununwa, alimwi akuti zyoonse nzyotwakateelela kale mu Mangwalo tazyikwe kampenda. Masimpe kuti kuli zimwi zyintu zyakali kusyomwa kwamyaka minjaanji kuti nkasimpe . . . pele oobu tabuli bumboni bwakuti mizeezo yesu tiikwe tumpenda. Musela tuukonzyi kupindula kulubila kuti kabe kasimpe, alimwi kunyina kasimpe kakonzya kweengelela cintu eeco. Kunyina pe cintu cisyoma eeco cinga casweekelwa cili coonse kuti casanyangulwa cakutontomeka.” Counsels to Writers and Editors, p. 35 |
Kuli
baabo boonse bayanda kuzyiba kasimpe, ciindi cilabasikila eelyo nzila
noyaandaana. Mizeezo yamuntu, zilengwa amizeezo
njaakaliyiila tiiyelede kumusinkilila munzila yakuyandaula “Kasimpe,
Kasimpe koonse alimwi Kasimpe kalikke.” Kuti muntu nayandula
kasimpe kavwuntauzya amizeezo iisalala, alimwi kayandisya kuteelela
eeco ciyubununwa alimwi kuti kali ulisyomede ncobeni kuti nkakasimpe,
nkabela kasimpe inga kayubunwidwa kumizeezo yakwe alimwi walo teelede
kuya kumbele kweenda kalubide. Eeci nceciyandika kubantu boonse
basanyangula ciiyo ca Nsabata yamasimpe yamu Bbaibbele.
Mangwalo
ayubununa kuti yoonse nkondo ilaakati ka Sikabumba a Saatani, iyeeme akulwanina kukombwa. Eeyi ninkondo yakulwanina mizeezo yamuntu
uli woonse, mwanakazi amwana uucipona mazubaano. Aboobo, inga kwaba
kusongwaala kumuntu uli woonse atalaa nyika kuti alisanyangwide ciiyo
eeci lwakwe. Boonse beelede kwiiya akulizyibila lwabo ncobeni kuti
naa buzuba bwamasimpe bwakukomba ni nsabata ya Mujibelo
naa muu Nsabata yabuzuba bwaciloba iitobezya mwezi azuba.
Kutobezya
Zuba lilikke? Naa kutobezya Mwezi ulikke? Naa Kutobezya Mwezi-Azuba
antoomwe?
Kuti
kacili cintu ciyandika kukomba mubuzuba bwini bumwi (mu Nsabata),
nkokuti cilayandika akuzyiba nzila iiluleme yakubelesya kubala
akujana buzuba oobo. Mumajwi amwi, kkalenda liluleme lyeelede
kubelesyegwa kuti muntu ajane buzuba bululeme bwa Nsabata. Ciindi
cikonzya buyo kupimwa kutobezya cintu ceenda. Kuli makkalenda
aamisyobo yotatwe:
-
Kkalenda
litobezya kweenda kwazuba (
Kkalenda lyamazubaano, kkalenda lina Gregory, ndikkalenda litobezya
bweende bwazuba luzutu.) -
Kkalenda
litobezya kweenda kwa Mwezi (
Kkalenda libelesyegwa aba Mozilemu ndikkalenda litobezya bweende
bwamwezi luzutu.) -
Kkalenda
litobezya Mwezi-Azuba antoomwe (Kkalenda
liitwa kuti Lunar-Solar calendar zimwi ziindi.
Misela
minjaanji azintu zijanwa abantu badibaula kusya migonti kuuya kunsaa
nyika, ziyubununa kuti buponi bwansiku bwakali kubelesya kkalenda
lyamwezi azuba antoomwe. Bantu baku Ijipita nokuba kuti bakali
bataanzi kutambula kkalenda litobezya bweende bwazuba luzutu, pele
kkalenda lyabo litaanzi lyakali kkalenda litobezya mwezi-azuba. Eeyi
nzila yansiku iilondokede kapati mukubala ciindi, yaangilila myezi
yeendela antoomwe amwezi antoomwe amwaka (ciindi ncolitola
kuzinguluka zuba) wakuzinguluka kwazuba kwiinda mukubelesya cintu
cimwi cilibonya akataa zilengwa leza.
Bweende bwa zuba, mwezi anyenyeezi zilikke nzyezyikonzya kupima ciindi munzila iilondekede. Nokuba munkoloko zyamazubaano, ciindi lyoonse cipimwa mukweenda akuzunguluka kwazilengwa leza zyamumweenya wakujulu. Mazuba amyaka apimwa aakuzinguluka kwa mimuni eeyo mbuli mbwiilibonya kuzwida atalaa nyika. |
Mwaka
wakuzinguluka kwazuba ulaa mazuba aali myaanda yotatwe, makumi
cisambomwe amazuba osanwe (365). Aboobo myezi iitobezya mwezi uubonwa
ameso, ilasensela mukati kamwaka uutobezya bweende bwazuba. Misyobo
minjaanji eeyo iibelesya kkalenda litobezya mwezi-azuba antoomwe,
yakaazinkide myezi muziindi ziimpene mukati kamwaka uutobezya
kuzinguluka kwa zuba. Bamwi bantu mbweenya mbuli bana Ijipita
bansiku, bakali kubelesya bweende bwa nyenyezi yiitwa kuti Sirius
muciindi lyeelana buzuba abusiku mainza. Bamwi, mbuli ba Aztecs aba
Maya, bakali kubelesya ciindi camupeyo lyeelana buzuba abusiku
kutalikila mwaka wabo. Mazuba aakainda masyoonto, eelyo cisi ca
France nicaatambula kkalenda lyamusyobo uumbi, muciindi ca
Kuzyokolola kwa mfulumende yaba French, mwaka wabo bakuutalikila
munsaa cilimo eelyo buzuba abusiku nobweelana. (Kuti kamuyanda makani
manjaanji aakkalenda lyaba French aba Soviet amulange.
)
Bumboni
bwamisela butondezya kuti bunji bwamakkalenda aansiku akali kutalika
kubala mwaka muciindi lisyuuka maluba amasamu, nanka munsaa ciindi
eeco lyeelana buzuba abusiku. Bana Isilayeli abalo bakali kubelesya
kkalenda litobezya mwezi azuba akutalika mwaka wabo ciindi naasyuuka
masamu amaluba. Oonse mapobwe antoomwe aNsabata yabuzuba bwaciloba akali kujanwa
kubelesya kkalenda eelyo lyakaanzikwa aMulengi mumweenya wakujulu
kumatalikilo aanyika kwini.
Nsabata
Iitobezya Mwezi-Azuba antoomwe mu Mangwalo
Kkalenda
lya Mulengi ncibelesyo cipati kapati cakubelesya kujana Nsabata yamasimpe eeyo
iijisi “caando cokwa Yahuwah” eeco muntu ncakonkezya kutobela
Sikabumba. Mangwalo ayubununa kuti Kumalengelo, izuba amwezi zyobile
antoomwe zyakapedwe kuti kazyipa mumuni akupima bweende bwaciindi.
Ikkalenda lyamazubaano eelyo litobezya zuba luzutu akusiya mwezi
ambali mukubamba ciindi. Noliba kkalenda lyaba Hindu naa Bamozilemu
alyalo libelesya zuba. Lilikke kkalenda litobezya mwezi-azuba
antoomwe lyansiku ndelikkwanya eeco ceelede kutobelwa mukubelesya
mwezi-azuba mukubamba ciindi.
Bantu
banjaanji aabo babamba mapobwe aalembedwe mu Bapaizi 23 naa Balevi 23
bacibamba Mujibelo kuti ni nsabata. Balo basyoma kuti kkalenda
litobezya mwezi-azuba lilikke ndelyaali kubelesyegwa kujanya mapobwe
aamwaka, pele buzuba bwa Mujibelo oobo bujanika akkalenda
lyamazubaano bwakaboolela kuli ndiswe kwiinda muvwiki zyitobelana
kakwiina kulekezya kuzwa Kumalengelo. Pele eezyi ninzila zyobile
ziindene zyakubamba ciindi! Kunyina pe mu Mangwalo nokwaambidwe nzila
zyobile zyakubambya ciindi. Kumalengelo, lyomwe buyo kkalenda
lyakalaanzidwe alimwi lyakali kuyandika kubelesya zuba amwezi
antoomwe.
Alimwi
. . . [Yahuwah] wakati, Akube mimuni mumweenya wakujulu kuti
yaandaanye buzuba kuzwa kubusiku; alimwi ibe zitondezyo , ya ziindi
zyamwaka, mazuba, amyaka. Alimwi ayibe mimuni mukati kwamweenya
wakujulu kuti ipe mumuni atalaa nyika: mpoonya kwakaba oobo. Mpawo .
. . [Yahuwah] wakabamba mimuni yobile; . . . [Alimwi Walo] wakiibikka
mumulengalenga wakujulu kuti ipe mumuni atalaa nyika, akweendelezya
buzuba abusiku, akwaandaanya mumuni kuzwa kumusinze. (Matalikilo
1:14-18, KJV.)
![]() |
Nzila eeyo Mulengi njaakabamba kupimya ciindi, ibelesya zuba amwezi antoomwe kubala ciindi.
|
Kumatalikilo
aacibalo cabbuku litaanzi mu Bbaibbele eeci , mulazyo wakaanzwa kuti
mimuni yobile yakeelede kubelesyegwa kupima ciindi cakukomba, kuti
ncecitondezyo cakutobela Sikabumba. Ibbala lisanduludwe kuti
“zitondezyo” lizwa kubbala lyaci Hebulayo ôwth , eelyo liiminina
citondezyo nanka caando. “Eeli bbala liiminina cintu cimwi
cakwaandya muntu nokuba mbungano. . . . Ibbala lyakuti ‘citondezyo’,
liibalusya muntu mulimo wakwe.” (Amulange #226, The New Strong’s
Expanded Dictionary of Bible Words.)
Insabata
ncecaando eeco bantu bakwe Sikabumba ncobaandwa akubikkilwa ambali
kabaandeene kuzwa kuli bamwi boonse. Ibbala lyaci Hebulayo eelyo
lisanduludwe kuti “ziindi zyamwaka”, liyubununa zinjaanji.
Ndibbala liitwa kuti mo’ed. Kubelesya bbala eeli, nceciyubununa
Nsabata yamasimpe ya Kumalengelo eeyo iijanwa kubelesya mwezi. Mo’ed
ndebbala lini libelesyegwa mukwaambilizya mapobwe aamwaka.
Nkaambo
mapobwe aabaJuuda akali kusika muziindi zizibidwe akulangilwa aciindi
cini, eeli bbala liyeeme kapati kumapobwe aayo . . . Mo’ed ndibbala
libelesyegwa kwaamba mbungano zyoonse zyabupaizi. Lyakajatikizyide
civwuka cisetekene lwaco kucigama . . . [Yahuwah] wakaswaangana abana
Isilayeli ooko muziindi zyabikkidwe kutegwa abayubunwide kuyanda
Kwakwe. Ndibbala liiminina mbungano yakukomba, mbungano yabantu
bokwa. . . [Yahuwah].(See #4150, “Lexical Aids to the Old
Testament,” Hebrew-Greek Key Word Study Bible, KJV.)
Kuleka
kwaambilizya nzila zyobile zyakubamba ciindi, Mangwalo atondezya buyo
nzila yomwe: kkalenda litobezya mwezi-azuba antoomwe eelyo
libelesyegwa kujana mapobwe aamwaka a Nsabata yabuzuba bwa ciloba. Mu
Bapaizi 23 naa Balevi 23 kuli mulongo wamapobwe aasetekene ookwa
Yahuwah. Kuzwa ku Mapobwe aciindi lisyuuka masamu amaluba kusikila ku
Mapobwe aacilimo, mu Bapaizi 23 aayo mapobwe alilembedwe woonse. Pele
“pobwe” litaanzi lilembedwe ndya mvwiki amvwiki: pobwe lya buzuba
bwa ciloba, Nsabata.
Alimwi
. . . [Yahuwah wakati kuli Mozesi, wakaamba kuti, “Ambila bana ba
Isilayeli, ubalailile kuti: “Mapobwe ookwa . . . [Yahuwah], aayo
ngomweelede koompolola kuti nimbangano zisetekene, ngaaya mapobwe
Aangu. Mazuba aali musanu abumwi milimo yeelede kucitwa, pele buzuba
bwa ciloba ni Nsabata yakulyookezya kusetekene, mbungano iisetekene.
Nywebo tamweelede kujata mulimo muli mbubo pe; mbuzuba bwa Nsabata
bokwa . . . [Yahuwah] muzikkalilo zyenu zyoonse.” (Bapaizi 23:1-3)
Kuzwa
waawo, Yahuwah wakaya kumbele kupa mulongo wamapobwe aamwaka ( naa
mo’edim) pele pobwe litaanzi ali woonse Walo ndyaakapa lyakali
lyabuzuba bwaciloba bwa Nsabata.
Nsabata iitobezya Mwezi-aZuba: Buzuba busetekene bwakulyookezya, mbuzuba bwaciloba alimwi mbuzuba bucaalizya mukuzinguluka mvwiki yomwe. Mvwiki zyilainduluka kutalika kuzinguluka alimwi kwatalika Mwezi Mupya. Mvwiki zyone zyitobela Buzuba bwa Mwezi Mupya. |
Intembauzyo
104:19, nkampango kalaa bumboni kuzwa mu Mangwalo kuti buzuba
bwaciloba bwa Nsabata bweelede kubalwa kubelesya mwezi:
“Walo
wakapa mulimo [wakalenga] mwezi kuti utondezye ziindi zyamwaka.”
(Intembauzyo 104:19, KJV)
Ibbala
lisanduludwe kuti “ziindi zya mwaka” aawa alimwi ndibbala lya ,
mo’edim. Cilembedwe mu Bbaibbele cilizumenene kutondezya kuti kuli
buyo nzila yomwe yakubamba ciindi mumangwalo. Nkokuti ndikkalenda
libelesya mwezi-azuba eelyo Yahuwah ndyaakaanza Lwakwe Kumalengelo.
Eeli kkalenda ndeliganta ziindi zyoonse zibikkidwe ambali kuti zyibe
ziindi zyakukomba, mo’edim.
Kkalenda
litobezya Mwezi-Azuba lyamu Mangwalo
Buzuba
butaanzi akkalenda litobezya mwezi-azuba Mbuzuba bwa Mwezi Mupya.
(Kolanga tumpango tumwi tubelesya bbala lya “Mwezi Mupya” mu
Mangwalo, amulange: I Samuel 20:5, 18 & 24; 2 Kings 4:23; Psalm
81:3; Isaiah 66:23; Ezekiel 46:1; and Amos 8:5.)
![]() |
Mukkalenda lyansiku, buzuba bwaciloba bwa Nsabata, |
Mukkalenda
lya Bbaibbele litobezya mwezi-azuba, mwezi omwe omwe lyoonse
utalikila a Buzuba bwa Mwezi Mupya, oobo kabuli buzuba bwakukomba
bwiindene. Mazuba aamilimo aali cisambomwe alatobela kuzwa muli
bwabili kusikila bwaciloba bwa mwezi. Nsabata yabuzuba bwaciloba
lyoonse isikila muli bwalusele (8th ), bwakkumi abwasanu
(15th ), bwamakumi obile abwabili (22nd ),
abwamakumi obile afuka (29th ) bwamwezi uutobezya
mwezi-azuba antoomwe, nkaambo kakuti buzuba butaanzi bwa mwezi
mbuzuba butabelekwi, buzuba bwa Mwezi Mupya.
Mangwalo
lwawo aalo atabilila nzila yakubamba kkalenda eeyi. Kufumbwa
nokwaambwa buzuba bwa Nsabata mu Bbaibbele, lyoonse busikila mubuzuba
bwa lusele (8th
), bwakkumi abwasanu (15th
), bwamakumi obile abwabili (22nd
), abwamakumi obile afuka (29th
), aayo mazuba kaabalwa kutobezya bweende bwa mwezi-azuba antoomwe.
Buzuba bwini lyoonse bulapegwa nanka mweelwe wabuzuba oobo, nokuba
nzila yakujana buzuba oobo. Ngooyu mukonzyano; kaano ka Kulonga kuzwa
ku Ijipita, kajisi makani manjaanji aasikila kumyezi yotatwe
iitobelana, woonse mazuba aambwa oomo alaa buzuba
bwaciloba bwa Nsabata kabusikila muli bwa
lusele (8th
), bwakkumi abwasanu (15th
), bwamakumi obile abwabili (22nd
), abwamakumi obile afuka (29th
) bwamwezi! Aaya makani aakkalenda akalomya kwaambilizyigwa alimwi
kakwiindide myaka makumi one muciindi ca Joshua alimwi aciindi
cakukankaminwa kwa Mufutuli aciindi ca Pasika.
Mbuli
mbukwaambwa kale, eeco ciindi camwaka ncuutola kweenda mwezi,
ncifwaafwi kwiinda mwaka ngolyeenda zuba, alimwi kuti kakunyina cintu
cuuyaamika kumwaka wabweende bwa zuba, ziindi zyamwaka nizyali
kusensela ooku akooku mukati kamwaka. Matalikilo aamasimpe aamwaka
mupya, ayeeme aciindi lyeelana buzuba abusiku. Aboobo lyoonse
mumyaka yobile nanka yotatwe, kuli mwezi omwe uubikkilizyigwa atalaa myezi iili mumwaka omwe. Ooyo mwaka ulaa mwezi
uuyungizyidwe kutegwa weelanye myezi aziindi zyamwaka, wiitwa kuti
mwaka wakweelanya (embolismic year). Ezekiya mushinshimi utupa
bumboni bwamangwalo butondezya kuti nkuuli mwezi wakkumi awatatu,
ooyo uubelesyegwa kweelanya mbweende bwamwezi abweendwe bwa zuba
mumyaka yotatwe.
Kkalenda
lya Mulengi litobezya mwezi-azuba antoomwe, ninzila iiluleme kapati
yakupimya akubamba ciindi. Ililondokede, alimwi iligeme kuganta
ciindi cini. Ninzila yabulemu bwakujulu yakubambya ciindi.
Mushinshimi Jelemiya 31:35 waambilizya Yahuwah naakali kupa “milazyo”
naa (milawo) yabweende bwamwezi. Milazyo yabulemu bwakujulu yakubamba
ciindi, myuubauba cakuti naba mweembezi wambelele uuli atalaa mulundu
inga kaluleme kubala ciindi kwiinda mukulangilizya mwezi uubonwa
ameso, mbweenya buyo mbuli syaazyibwene uukkede muganda lyamincini
iitobela zilengwa leza zyamumulengalenga mbwapimwa bweende
bwazilengwe zyamumweenya. Nokuba kubala kusikila ku Pentekkositi
eeci cintu cakazingide bantu banjaanji kwaciindi
cilamfu nkaambo kanzila zyobile zyakupimya ciindi eeco, inga cajanwa
munzila iiluleme kubelesya buyo kkalenda litobezya mwezi-azuba
antoomwe.
![]() |
Basicikolo baJuuda, balazumina kuti kkalenda libelesyegwa mazubaano talisyi kkalenda lyamu Mangwalo pe. |
Bama
Juuda a Nsabata
Nokuba
kuti cilimasimpe kuti bama Juuda bamazubaano bakomba Mujibelo, eeci
tacaambi kuti nje Nsabata yamasimpe. Tiibakali kukomba Mujibelo
lyoonse pe.. Basicikolo baJuuda bakali masimpe kuti nzila ntaanzi
yakupimya kkalenda yakaliimpene akkalenda lyamazubaano, alimwi
muciindi cakupenzyegwa kapati mumusela wane, bamaJuuda bakaleka
kutobela kkalenda litobezya mwezi-azuba antoomwe.
Kutalika
mwezi mupya kwiinda mukulangilizya mwezi ooyo watalika bupya kumweka,
alimwi amwaka mupya ncintu cisikila muciindi cakusyuuka maluba
amasamu, cakali kukonzya buyo kucitwa aba Sanihedulini. Muciindi ca
Hillel II Mweendelezi mupati waba Sanihedulini [mumusela wane
katanazyalwa Kristu], ba Loma bakacilesya cilengwa eeci cakupima
myezi munzila eeyo. Aboobo Hillel II wakacaazya buyo nzila yomwe
yakubambulula kkalenda eelyo, mukucita boobo wakapa ba Sanihedulini
lwaanguluko lwakucinculula makkalenda mumyaka iicizya kumbele. (“The
Jewish Calendar and Holidays (incl. Sabbath)”: The Jewish
Calendar; Changing the Calendar, www.torah.org, emphasis supplied.)
Mwezi
mupya , aNsabata ntaanzi, zyakayeeme abweende bwamwezi. (Universal
Jewish Encyclopedia, p.
410)
Mbulyaamanina
buyo kubikkwa ambali kkalenda lyansiku litobezya mwezi-azuba
antoomwe, luzyibo lwa Nsabata yamasimpe lwakasweeka eelyo
nikwaatambulwa kkalenda lina Juliyasi lyabukombi bwazilengwa leza.
Nsabata
iitobezya Mwezi-azuba Yakasweeka
![]() |
Ootu tukomwe komwe twakkalennda lina Juliyasi litaanzi tulasalazya kutondezya mvwiki iilaa mazuba lusele. Bana ba Isilayeli tiibakali kubelesya kkalenda lina Juliyasi kujana buzuba bwaciloba bwa Nsabata. Bakali kubelesya kkalenda lyakumatalikilo litobezya mwezi-azuba lyaku Malengelo. |
Kkalenda
lyabulelo bwa Loma, mbuli kkalenda lyaba Hebulayo, alyalo lyakali
kkalenda litobezya mwezi-azuba. Mu 45-46 B.C., Juliyasi Cæsar
wakabambulula kkalenda litaanzi lyaba Loma, alimwi, kwiinda
mulugwasyo lwa Syaazyibwene wazilengwa leza zyamumulengalenga waku
Alexandra, Sosigenes, wakabamba kkalenda lipya litobezya zuba luzutu
lijisi mvwiki zyizingulukana lyoonse: ndekkalenda eelyo lina
Juliyasi. Nokuba kuti kkalenda lina Juliyasi lyakali kubelesyegwa
muciindi ca Mesiya, bana Isilayeli tiibakali kulibelesya mbuli
kkalenda lina Juliyasi lyamvwiki yamazuba aali lusele! Bana Isilayeli
bakacili kubelesya kkalenda lyabo litaanzi litobezya mwezi azuba
akukomba mubzuba bwa ciloba bwamvwiki yakkalenda eelyo.
Kuzwa
ciindi eeco, kusikila mumusela wane, bana Isilayeli abana Kristu
baapositolo bakaya kumbele kubelesya kkalenda lyamu Bbaibbele kubamba
bupaizi bwabo. Eelyo nguzu zya baLoma bakomba mituni aabo
bakasangana buna kristu nizyaatalika kunjila mumalelo, eeci cakaleta
nkondo yakulwanina buzuba bwakwiibaluka lufu akubuka kuzwa kubafu kwa
Mufutuli. Bana Kristu baku Loma bakali kulombozya kuti kabasekelela
kubuka kwa Mesiya muli Isita wabukombi bwamituni. Kujanza limwi, bana
Kristu baapositolo, bakali kuyandisya kusekelela lufu lwa Yahushua
mubuzuba bwa pasika wakumatalikilo.
Kaambo
kakulwanina kakali kulibonya aanga kwaanyina cintu cikatazya: Pasika
kalwana a Isita. Pele zintu zyakajatikene munkondo eeyo, zyakali
zipati loko kwiinda waawo. Kujanza limwi, bana Kristu baapositolo
bakali kuyandisya kusekelela lufu lokwa Yahushua mu Pasika mutaanzi.
. .
Mumakkalenda
aapima ciindi aaMbunga yaku Nicæa
bakaanka kubikka ambali kubambulula nzila yakupima ciindi yaba Juuda
akutalika kubelesya kkalenda lyaba Loma. Eeci cakazimaanya luzyibo
lwa Nsabata yakasimpe, akubikka mucibaka cayo Nsabata yabukombi
bwamituni. Basicikolo baJuuda balaazumina makani aaya kuti caacitika
ncobeni eeci.
Mukusandulula
caacitika Kumuswaangano waku Nicæa,
umwi sicikolo muJuuda Heinrich Graetz wakalemba kuti:
Kumuswaangano
waku Nicæa
kufumbwa cintu coonse cakali kujantanya buna Kristu kubazyali babo
cakakosolwa. Kusikila kuciindi eeco, pobwe lya Isita lyakali
kusekelelwa ziindi zinjaanji aciindi comwe a Pasika waba Juuda,
alimwi lyakali kubalwa mumazuba aagantwa aba [Sanihedulini] baku
Judæa;
pele mumazuba aazya kumbele, lyakali kunoo sekelelwa kaliyaamukide
kkalenda lyabu Juuda . . . . (History of the Jews,
published by the Jewish Publication Society of America, 1893, Vol.
II, see pp. 563-564.)
Muswaangano
waku Nicæa
wakalaa mpuwo mpati, atalaa Nsabata yakasimpe. Kusikila buzuba buno
basicikolo bana Katolika bayeeme anguzu zya Cikombelo ca Katolika
mukucinca Nsabata kuzwa kukkalenda lyakasimpe eelyo litobezya
mwezi-azuba, kutozya ku Nsondo iitobezya mvwiki iizinguluka kakwiina
kulekezya iina Juliyasi. Kkalenda lyabukombi bwa mituni lina
Juliyasi, eelyo lyaabikka mumulawo, ndya musyobo wabupaizi walucengo.
Mbombubo Nsabata yakasimpe mbuyaavwunikilwa kunsaa zilengwa zyansiku
zyabantu akwaanka kweezyezya kuti mvwiki yamazubaano yakali
kuzinguluka lyoonse kuzwa Kumalengelo.
Kubambulula
Caalubila: Kujokolosya Nsabata Iitobezya Mwezi-azuba Antoomwe
Kampango
ka Izaya 58, kajisi mulimo wacishinshimi mubotu ooyo uyoocitwa
amusela wamamanino. “ Alimwi aabo bazyila muli nduwe bayooyakulula
masena aamwayaudwe: webo uyooyaka musemo wamisela minjaanji; alimwi
webo uyooitwa kuti uli Muyakululi waceeco caalubila, Uubambulula
nzila zyakukkalila.” (Izaya 58:12)
Milumbe yabangele botatwe ba Ciyubunuzyo 14 ijisi lwiito lwakukomba mubuzuba bwamasimpe bwa Nsabata yamu Mangwalo.
|
Ooyu
ngomulimo wabaabo bakalyaaba ku Mulengi wabo kwiinda mukukomba Nguwe
mubuzuba Bwakwe bakasimpe, Nsabata yamasimpe yamu Bbaibbele.
Kugambika busena oobo bwaacitwa mumulawo ookwa Yahuwah, kukukula
tombe lyazintu azilengwa zilubide, eezyo zyakalundaikwa mumisela
minjaanji yakweezyeezya, ngomulimo ngobapedwe bantu bamusela
wamamanino. Ciyubunuzyo acalo cilaa kucenjezya kuli muzibeela
zyotatwe, cilaita bantu boonse kuti, “Amuyoowe . . . [Yahuwah],
alimwi amupe bulemu kuli Nguwe . . . alimwi amumukombe walo wakabamba
julu, anyika alwizi, atusensa twameenda.” (Amulange Ciyubunuzyo
14:6-10.)
Eeci
nciiyo ciyandika kapati lino kumuntu uucipona uli woonse. Nsabata
yakasimpe ncecaando cakuteelela eeco ncabelesya kwaandaanya baabo
bayanda kuteelela kuzwa kuli baabo balamatide zilengwa amanjezyeezya
aabantu. Boonse bantu beelede kulisanyangwida lwabo beni eeci ciiyo
ca Nsabata iitobezya Mwezi-azuba, makani aajatikizya misela
yakkalenda, atumpango tukubwene tuli mu Bbaibbele. Nkondo ya Amagidoni yakulwanina Bukombi, mbuli nkondo zyoonse zyicilwanwa akataa Yahushua a
Lusifa, ilwaninwa amakanaa kukomba.
Boonse
bayandisya kulemekezya Mulengi wabo, bayoosala kukomba Nguwe mubuzuba
oobo Walo mbwaakaleleka akusetekanya: buzuba bwa ciloba bwa mvwiki
yakkalenda litobezya mwezi-azuba, Nsabata yamasimpe.
“Ooyo
uuvwiila kaambo kataninga mvwisisya, mbufubafuba akusampuka kuli
nguwe.” – Tusimpi 18:13, KJV