Ciindi aciindi, bantu batamuzyi
leza abasyaatulengwalengwa batamikizya Mwami Yahuwah a Jwi Lyakwe mulandu
wabujayi kumwi kabati,
Leza wa Cizuminano Cakale muntu mujayi
uusondokede! Tee kayi Walo nguwakalailila kuzimaanya masi manjaanji mu
Cizuminano Cakale kakwiina kaambo ncibaacita bantu aabo bakali kukkala muzisi
eezyo! Mwati inga kali Leza waluyando ncobeni ooyo!”
Eeci cibalo citobela ansi aawa ncecaambwa ziindi zinjaanji
mukutabilila zwanga eeli lyakaleka kale akukasaala. Mucibalo eeci, Mwami
Yahuwah ulailila bana ba Isilayeli kuti bajaile limwi akuzimaanya lunyungu lwa
masi aali ciloba:
Lino Mwami
Yahuwah, Leza wanu uyoomunjizya munyika eeyo njimuyookkala, alimwi uyoomutandila
misyobo iili munyika eeyo. Uyootanda misyobo iili ciloba yanguzu kwiinda
ndinywe, misyobo ya Bahiti, Bagegasyi, Baamoli, Bakkenani, Bapelezi, Bahivi,
alimwi a Bajebusi. Mwami Yahuwah, Leza wanu aakwaaba
bantu aaba kulindinywe, muleelede kuti mukabajaye boonse buyo mbobabede.
Mutakapangi cizuminano ambabo, nikuba kubabeda aalubomba pe. Mutakakwatani
ambabo, alimwi mutakalekeli bana banu kuti bakakwatane ambabo pe, nkaambo
inga bayooiisya bana banu nzila zyakukomba baleza bambi akubalesya kukomba
Mwami Yahuwah, Leza wanu. Aawo Mwami Yahuwah inga wamunyemena akumunyonyoona
cakufwambaana. Mboobu mbomweelede kucita kubantu
aabo. Mukazimwaye zipaililo zyabo, mukapwayaule misemo yamabwe nkobapailila,
mukamwayaule twaanda twamalende ooto ntobakombela alimwi mukatente mituni yabo. (Ciibalusyo 7:1-5)
![]() |
Masi aaku Kanaani Kaataninga Lwanwa bana Isilayeli |
Aayo masi aali ciloba aakajayigwa akali:
- Bahiti
- Bagegasyi
- Baamoli
- Bakkenani
- Bapelezi
- Bahivi
- Bajebusi
Mucibalo citobela ansi aawa, Mwami, Yahuwah ulasalazya
akataa masi kuti ngaali masi aakeelede kujayigwa (masi aaba Kkenani) ayaayo
aakeelede kubedwaa luzyalo.
Kufwida Luzyalo:
Eelyo mwaswena
afwiifwi amunzi ooyo ngomuyanda koola, kusaanguna mubape ciindi cakuti
balikombye, amwaambilizye luumuno. Kuti
bazumina kujalula manjililo, bantu boonse bamumunzi ooyo balaba bazike banu,
banoomubelekela lyoonse. Pele
kuti tabalikombyi, alimwi balengelezya nkondo yakulwana ndinywe,
amubabbaatikizye akubacingilila mumbali lyabo. Mwami Yahuwah wanu waaba munzi ooyo
mumaanza aanu, mujaye baalumi boonse apanga. Pele bakaintu, bana, zintu zivwubwa azimwi
zyoonse zili mumunzi ooyo, mulakonzya kuzisaala kuti zibe zyanu. Alimwi
mulakonzya kubelesya eezyo Mwami Yahuwah nzyaamupa nimwasaala basinkondonyoko. Mbombuboobu mbomweelede kuyoocita kuminzi
yoonse iili kulaale anyika yanu. (Ciibalusyo 20:10-15)
Kujaya akunyonyweeda limwi:
Pele kuminzi
yamisyobo eeyo Mwami Yahuwah wanu njayoomupa kuti ibe lukono lwanu, mutakasiyi
cintu niciba comwe cipona pe. 17Mbubonya mbuli Mwami Yahuwah wanu
mbwaakamulailila, amukabanyonyweede limwi, Bahiti, Baamoli, Bakenani, Bapelezi,
Bahivi a Bajebusi. 18Nkaambo inga mulaba nimuccilila
ziyanza zibi nzyobacita zyakukomba baleza babo, mpawo mubisizye Mwami Yahuwah
wenu (Ciibalusyo 20:16-18)1
Nkaambo nzi Mwami Yahuwah ncaakasalaula akwaandaanya akataa
masi aa Kkenani amasi amwi? Nkaambo nzi Walo ncaakabalailila kuti beelede kunyonyweeda
limwi masi ayoo? Mangwalo alisalazyide ncobeni kuti bantu baku Kkenani
bakalaa cilengwa cakukomba mituni ciyambukila kumuntu kufumbwa wasangana akati
kabo. “Nkaambo
inga bayooiisya bana banu nzila zyakukomba baleza bambi akubalesya kukomba
Mwami Yahuwah, Leza wanu. Aawo Mwami Yahuwah inga wamunyemena akumunyonyoona
cakufwambaana. (Ciibalusyo 7:4) nkakakali kaambo keni kakucitila boobo,
pele kuli zinjaanji aawa kwiinda zintu zilibonya antangalala. Kutegwa muntu
amvwisisye akuteelela cintu cipati aawa, swebo tweelede kupiluka musyule
kumazuba ookwa Noah. Bbuku lya Matalikilo 6 alijisi cijuzyo cikonzya
kutwiingula:
Ciindi eeco
bantu batasyomi bakalivwulide kapati munyika yoonse, alimwi bakazyala bana
basimbi. Nkabela bantu
bakali kusyoma Mwami Yahuwah bakabona kuti aaba basimbi bakali babotu,
aboobo bakatalika kukwata kufumbwa aabo mbobakali kuyanda akulisalila. Lino Mwami Yahuwah wakati, “Muuya wangu
tuukooyookazyanya abantu kukabe kutamani, nkaambo mbaasizinyonyoono. Pele
banoocijisi myaka iili mwaanda amyaka iili makumi obilo.” Mumazuba aayo, alimwi amumazuba
aakatobela, kwakali mantu malamfu munyika, aaba mbabakazyalwa kubasimbi aabo
bakakwetwe kubantu ba Leza. Aabo mbabakaba nkalakata zyabasinguzu mumazuba
aayo, alimwi mbabakali basimpuwo baciindi bakali kuluulwa. (Matalikilo 6:1-2, 4)
Cintu cini ncociiminina cibalo eeci cakalubwa akuvwukkilwa
kunsaa milwi yatwaambo, alimwi kanjaanji ciindwa kumbali abasicikolo ba Bbaibbele
mbweenya buyo. Kutegwa tukopolole ncocaaamba cibalo eeci, swebo tweelede
kuzyiba ncobeni kuti mbaani “bana basankwa bokwa Elohimu”. Nkaambo
kakuti “Bana basankwa bokwa Elohimu” mumulaka waci Hebulayo balembwa
kuti B’nai HaElohim. Aaka kaambo kalajanwa muzibalo zimwi zyotatwe mu
Cizuminano Cakale. Zyoonse ziindi eezyo zijanwa mu Bbuku lya Joobo.2
Bumwi buzuba bangelo
bana bokwa Elohimu bakaboola kuzyoolitondezya ku Mwami Yahuwah, awalo
Saatani wakeza akati kambabo. (Joobo 1:6)
Alimwi kwakali bumwi buzuba bana bokwa Elohimu nibakaboola
kuzyoolitondezya ku Mwami Yahuwah, awalo Saatani wakaza akati kambabo.
(Joobo 2:1)
Lino Mwami Yahuwah wakaingula Joobo kuzwa
mukambizi, wakati, “Nduweni yebo kuti oonyansya kulaya kwangu
koambaula majwi aatali aabusongo? Libambile cabulombwana,
ndilakubuzya, eelyo yebo undiingule. Ino yebo wakali kuli ciindi
nindakaimikizya ntalisyo yanyika? Ndaambile kuti naa kokonzya. Nguni
wakeenga masimpilo aayo, ede ulizi? Nguni wakalandamuna lukole kwiipima? Ino
misemo yayo yakaimvwi aanzi? Alimwi nguni wakabikka bbwe lyacooko cayo? Sena
wakaliko mubuzuba oobo bangelo nibakoompolola cakusekelela
anyenyezi zyakubucedo nizyakali kutangala? (Joobo 38:1-7)
Oomu mutumpango toonse tulembedwe atala aawa, mulembi3
wacibalo wakasalazya kutondezya kuti “bana ba Elohimu” bakali bangele.
Ino ninzi kayi cini eeco Mozesi ncasoleka kutwaambila mu Matalikilo 6?
Cilisalazyidwe kuti, Mozesi utwaambila kuti bangele bakatalika kunjilila
bamakaintu babuntu bwanyama, mpoonya aabo bana bakazyalwa kuzwa muzisyabo
eezyo, bakali magalakata aabantu bapati (Muci Hebulayo baitwa kuti ba Nephilimu).
Nokuba kuti eeci ncintu cimvwika bweenzu kuli bamwi, pele mbombubo bwini oobo
mbokaamba kampango aaka.
Zintu zyeenzu zyoonse eezyo zililembedwe
mu Matalikilo 6 mbuli mbozyabakamvwinsyidwe akuteelelwa abasanduluzi ba
Mangwalo, eezyo zintu zyaambilizya kuti bangele bawide bakazyala bana kuli
bamakaintu banyama yabuntu – aabo bazyibidwe kuti “Nephilimu.”
Mombuboobo mbwaakateeledwe makani aayo abamatata bataanzi bacikombelo. Eezi
zintu zyakaindulukwa kwaambwa mutwaano atusimi twamukowa uuli woonse wansiku
atalaa nyika: akataa ba Giliki, baku Ijipita, ba Hindu, abaabo bakkala
mutunsumbu twalwizi lwa Kumusanza, Bamweenye baku Amelika, alimwi abamwi
banjaanji.4
Katutaninga zumanana kuunka
kumbele, atwiingule twaambo tumwi tujanika mubusanduluzi bulaa mpuwo bwaba
“Sethite” nobasandulula Matalikilo 6.
Manjezyeezya aaba Sethite aambilizya kuti “bana
basankwa ba Elohimu” mbana ba lunyungu lwa Seti akuti aabo “bana
babantu basimbi” bakali bana balunyungu lwa Caini. Aaya makani asendekezya
kuti kwiinda mukukwatana akataa lunyungu lwa Seti mululami alunyungu lwa Caini
uusofweede, inyika yakasofwaalila limwi cakutajokoloka. Cintu cakatobela
ncakuti, Mwami Yahuwah wakacaazya buyo kunyikizya nyika yoonse muzambangulwe
lyameenda akutalika lunyungu lupya muli Noah amukwasyi wakwe.
Kaambo #1: Kunyina
pe mu Mangwalo aawo mpokwaambwa kuti bantu balunyungu lwa Seti bakali “bana
basankwa bokwa Elohimu” (B’nai HaElohim). B’nai HaElohim
mabala aabelesyegwa kwaamba bangele mu Cizuminano Cakale. Joobo 38 ulisalazyide
kapati kuti ba B’nai HaElohim bakali bangele, nkaambo ino nguni muntu
wakalengedwe kale wakaliko eelyo Mwami Yahuwah naakalazyika musemo wanyika
yoonse? Tede kwakali buyo bangele, mbibakalengedwe kutaangunina zintu zyoonse
zyakalengwa.
Lino Mwami Yahuwah wakaingula Joobo kuzwa mukambizi,
wakati, “Nduweni yebo kuti unyansye kulaya kwangu amajwi aatali aabusongo?
Libambile cabulombwana, ndilakubuzya, eelyo yebo undiingule. Ino
yebo wakali kuli ciindi nindakaimika ntalisyo yanyika? Ndaambile kuti naa
kokonzya. Nguni wakeenga masimpilo aayo, ede ulizi? Nguni
wakalandamuna lukole kwiipima? Ino misemo yayo yakaimvwi atalaanzi?
Alimwi nguni wakabikka bbwe lyacooko cayo? Sena wakaliko mubuzuba
oobo bana ba Elohimu [ B’nai HaElohim] nibakoompolola cakusekelela,
anyenyezi zyakubucedo nizyakali kutangala? (Joobo 38:1-7)
Kunyina pe cilembedwe mu Mangwalo eeco cikonzya kutabilila kusendekezya kuti “bana basankwa ba Elohimu” baambwa mu Matalikilo 6, mbana balunyungu lwa Seti. |
Kunyina pe cilembedwe mu Mangwalo eeco cikonzya
kutabilila kusendekezya kuti “bana basankwa ba Elohimu” baambwa mu Matalikilo
6, mbana balunyungu lwa Seti.
Busanduluzi bwakuti “Bana basankwa ba
Seti abana basimbi bokwa Kaini”, nkudyaaminina akuvwunikila cintu cini
caamba mabala aandaanya Bana Basankwa bokwa Yahuwah abana basimbi bokwa Adamu.
Nkukakatila kupa busanduluzi bupilingene kuleka bulembedwe mu malembe mbuli
mbokwaazyibidwe kale kuteelelwa akataa bamayi abasicikolo mumisela yakainda
mumalembe aaci Hebulayo. Aayo mabala alisalazyide kwiimpanya akataa “bangele”
abamakaintu baanyika.
Kuti eeci cibalo nicakali kuyanda
kwiimpanya akataa “bana basankwa ba Seti abana basimbi bokwa Kaini,” nkaambo
nzi ncicatakaamba boobo? Seti taakali Leza pe, alimwi Kaini taakali Adamu.
(Nkaambo nzi ncicataalembwa kuti “bana basankwa bokwa Kaini” a “bana basimbi
bokwa Seti?” Kunyina pe cintu cilesya cibalo eeci kuti caambe buyo lubazu lomwe
lwabana balunyungu lwa Adamu. Kuyungizya waawo, kunyina nokwaambidwe bana
basimbi ba Elohimu.)
Mbubuti bupanduluzi waba
“Sethite” mbobugwasyilizya akuletelezya zambangulwe lya meenda, eeco
mbwaanga ncecintu cigaminide kwaambilizyigwa mucibalo eeci? Aaya manjezyeezya
buyo aatakwe bugwasyilizi buzwa mu Mangwalo. . . .
Kufumbwa buyo kusoleka kubelesya mabala
aakuti “Bana basankwa bokwa Elohimu” mukwaambilizya bantu banjaanji, eeco
ncintu citako mu Mangwalo alimwi ncintu cisisa ciiminina mabala aayo. Eeci
ncintu cilwana nzila yini iilondokede eeyo IBbaibbele njolibelesya mabala aayo.5
Akamwi kaambo kakulangisya aawa nkakuti Mangwalo taambi
kuti lunyungu lwa Seti lwakali lwabululami pe.
Alimwi kuli Seti, kuli nguwe kwakazyalwa mwana
musankwa; alimwi walo wakamuulika zina lyakuti Enosi: mpoonya bantu bakatalika
koompolola zina lya Mwami Yahuwah. (Matalikilo 4:26)
Aaka kampango kali atalaawa nkakaambwa mukutabilila muzeezo
wabululami bwa Seti alunyungu lwakwe, pele kuli tumpenda tobile tujanika
mukuyeeyela boobu: (1) Aaka kampango kaamba kuti “mpoonya bakatalika balunyungu
lwa Seti koompolola zina lyokwa Yahuwah.” (2) Kuyungizya kuli ceeci,
basicikolo banjaanji bakalombozya kuti aaka kampango tiikakasandululwa
mbokeelede bwini pe. Kakeelede kusandululwa kuti: “ Alimwi kuli Seti, kuli
nguwe awalo kwakazyalwa mwana musankwa; mpoonya walo wakamwiita zina lyakwe
kuti Enosi: mpoonya bantu bakatalika kusampaula zina lya Mwami Yahuwah.”
Taceelede kulubwa kuti balombwana
banjaanji balemekwa bakakazya kuti ibbala lya הוחל
huchal, eelyo ndyotusandulula kuti ‘bakatalika’, lyeelede kulembwa kuti
bakatalika minzi yakusampaula, nokuba kuti mpoonya aawo kusampaula kwakatalika,
alimwi akuti kuzwa ciindi eeco balo mpobaamba kuti mpokwaatalikila kukomba
mituni. Bunji bwa baJuuda bakalaa muzeezo ooyu, alimwi awalo Maimonidesi
wakapandaula makani manjaanji mucibalo ncaakalemba mutwe kuti Mubandi wa Kukomba
Mituni; eeco cibalo mbuli mbocitamvwiki kabotu, cipede buyo matalikilo eeni
akuyambukila kwa bupaizi bwakukomba mituni . . . (Adam Clarke’s Commentary
on the Bible)
Ibbuku lyokwa Jasher, eelyo lyakaambilizyigwa mu Mangwalo (Joshua 10:13; 2 Samuele 1:18),
lileendelana akuteelela ooku.
Alimwi Seti naakapona myaka iili mwaanda
yosanwe, mpoonya wakazyala mwana musankwa; alimwi Seti wakamuulika zina mwanaake
musankwa lyakuti Enosh, kaamba kuti, Nkaambo muciindi eeco bana basankwa
babantu bakatalika kuzyalana, alimwi bakatalika kusofwaazya miya amyoyo yabo
kwiinda mukutyola milawo akuzangila [Elohimu]. Mbweenya mbucakali mumazuba
ookwa Enoshi abalo bana basankwa babantu
bakazumanana kutyola milawo akuzangila [Elohimu], akuyungizya kunyemya
Mwami [Yahuwah] kuti anyemene bana babantu. Mpoonya bana babantu bakaunka
akuyootalika kukutaukila baleza bamwi, alimwi bakamuluba Mwami [Yahuwah] ooyo
wakabalenga munyika: alimwi mumazuba aayo bana babantu bakabamba zibumbwa zya
lubulo lwa butale, zisamu a mabwe, nkabela bakatalika kukotamina zibumbwa
eezyo, alimwi bana basankwa babantu bakasulaika Mwami [Yahuwah] mumazuba woonse
ookwa Enoshi abana bakwe; mpawo bukali bwa Mwami [Yahuwah] bwakabilila nkaambo
kamilimo yabo azisesemyo zyoonse nzibakali kucita munyika. (Jasher 2:2-5)
Kaambo #2: Kunyina
pe kaambo keni kakusyomena kuti kwaamba “bana basimbi babantu” nkwaamba bana
balunyungu lwa Kaini. Mubwini, aabo “bana basimbi babantu” caambilizya buyo
bamakaintu baanyika, nkokuti bana basimbi aabo bakazyalwa eelyo bantu
nibakatalika kuzyalana atalaa nyika.
Ciindi eeco
bantu batasyomi bakalivwulide kapati munyika yoonse, alimwi bakazyala bana
basimbi. 2Nkabela bantu ba Leza bakabona kuti aaba basimbi bakali babotu,
aboobo bakatalika kukwata kufumbwa aabo mbobakali kuyanda. (Matalikilo 6:1-2)
Kaambo #3: Kunyina
kaambo keni aawa kakusyomena kuti kukwatana akataa bana balunyungu lwa Seti
abalunyungu lwa Kaini inga caletelezya kuzyala magalakata aabantu
[Nephilimu].
Kuzyala bana akataa bazyali baimpene
mizeezo yabupaizi, tacili cintu cipa kuzyala magalakata aabantu pe . . . . Pele
kuzyalana kutali mbokweelede muzilengwa leza zyoonse, eeco ncecaaletelezya
kuzyala bantu bapati aanga mbanyama bamusyokwe akupa kaambo kakuti lubeta
luboole lwa Zambangulwe lya Meenda.
Pele kuzyalana kululeme mumukowa wa Noah
mbuli mbokwaambwa mu Matalikilo 6:9:
Mukwasyi wa Noah wakalaa lunyungu lwakaluleme.6
Kaambo #4:
Cizuminano Cipya cikoyaanga caambilizya muzeezo wakuti bangele bakakwatana
akuzyala bana abamakaintu baanyika mumazuba ookwa Noah, akwaambilizya lubeta
lwakaboola kuzyoosubula cibi cabo cipati. Mucibalo citobela, Petulo utwaambila
kuti, kalitaninga boola zambangulwe lya meenda, aabo bangele bakacita
cinyonyoono, bakatandilwa anze ku Gehenna [muci Giliki nkokuti Tartarus]
kuyoolindila lubeta.
Nkaambo
Yahuwah taakabalekelela bangelo bakabisya, pele wakabawaala kucikkalilo cabafu
kuli mudima uusiya mbi, nkobaangidwe kulindila lubeta. 5Alimwi
Yahuwah taakabalekelela basikale, wakabamba buyo Nowa muntu walusele ooyo mukambausi wa zyabululami akataa bamwi
bali ciloba naakatumya zambangulwe lyamaanzi kubantu bataswiilili Mwami
Yahuwah. (2 Petulo 2:4-5)
Mukampango katobela, Juda wiinduluka kwaamba ncaakaamba
Petulo mucikonkezyo cakwe cijatikizya bangele aabo bakabisya. Juda weezyekanya
cibi cabangele aabo kucibi ca Sodoma a Gomorrah, akugaminina kwaamba kuti
“balo bakalilekela kucigololo” akufwidana busa “kucita
zitondwa.”
Amuyeeye
bangelo batakabamba bulelo bwabo, alimwi bakasiya busena Mwami Yahuwah
mbwaakabapede. Mwami Yahuwah wakabaanga nketani zitamani, alimwi ulibabikkide
mubusena bwamudima kusika buzuba bupati oobo nayoobabeteka. 7Amuyeeye
alimwi minzi ya Sodoma a Gomorrah aminzi iibambene aanjiyo. Mbweenya mbuli
basunu, bantu baminzi eeyo bakali basibwaamu akucitana zitondwa. Mwami Yahuwah
wakabacita kuti cibe citondezyo naakabasubula amulilo uutamani. (Juda 1:6-7)
Kuli zinjaanji zinga zyaambwa mumakani aaya, pele
kwiindilizya kupandulula inga caba cintu cinyonganya akuletelezya tunjaanji.
Pele aawa kaambo keni nkakuti “bana basankwa ba Elohimu” aabo baambwa mu
Matalikilo 6 mbangele bawide, kutali bantu na baalumi ( balunyungu lwa Seti).
Kuzumanana kwaamba kuti “bana basankwa ba Elohimu” bakali “bana basankwa bokwa
Seti” inga tiicaba cintu ciluleme mbuli mbocilembedwe pe. Kuti swebo katuli
basicikolo basyomeka ba Bbaibbele, tweelede kulekela Mangwalo kuti alyaambilile
lwawo. Mumakani woonse aaya, mbuli muziiyo zyoonse, swebo tweelede kutobela bumbonikakwiina kucebauka akudonaika kufumbwa ooko nkobutozya bumboni.
Kuli baabo basiminide ncobeni ku Bbaibbele, ooto twaambo tutabilila “kuti aabo basankwa baambwa bakali bangele” tulangikaanga tulazuminika. Kuli baabo bakkomanina kuliiba mutusimpe tuvwunguludwe mu Mangwalo, kunyina abumwi bukwabilizi bwiinda waawo. |
Kuli baabo basiminide ncobeni ku
Bbaibbele, ooto twaambo tutabilila “kuti aabo bana basankwa baambwa bakali
bangele”, tulangikaanga ntwaambo tuzuminika. Kuli baabo bakkomanina kuliiba
mutusimpe tuvwunguludwe mu Mangwalo, kunyina abumwi bukwabilizi bwiinda waawo.7
Bikkila maanu kuti: Bamwi balakazya kuti aayo masendekezya aakuti bakali bangele aabo
baambwa mu Matalikilo 6 nkaambo buyo kakuti “bangele tabakonzyi
kukwatana.” Ooto tumpango tupedwe kutabilila muzeezo ooyo, nokuba boobo,
tugaminina kwaamba bangele bakujulu antoomwe alukwato (Mateyo 22:30; Maako 12:25; Luka 20:34-36). Kunyina pe
mpokulembedwe mu Mangwalo kuti aabo bangele “bakazangila kujulu” akutalijata muzisusi akusiya ciimo
ncibaalengedwe cakutaanguna, alimwi bakasiya masena ngubakapedwe” (Judi 1:6), kuti tabacikonzyi
kuzyalana mbuli bantu baanyika.
Lino atusanyangule twaambo
tunjaanji tujatikizya makani aaya ambotweendelana kumalaile ookwa Yahuwah
aakunyonyoona masi aabana Canaani.
Mbuli mbokusalazyidwe kulembwa mubufwaafwi, Yahuwah wakalailila kuti masi aabana Kanaani ajayilwe limwi nkaambo akalisofwaazya lunyungu aba Nephilimu (mantu mapati aakazyalwa akataa bangele abantu). Eeco cakali cintu cakali kuyanda kunyonganya makanze Aakwe kumusela wamuntu, ooyo ngwaakalengede kutaanguna mucinkonzya Cakwe. Kuti nicakalekelwa kuya kumbele cilengwa cakuzyalana akataa bantu, banyama abangele antoomwe, lunyungu lwabantu nilwakasofwaazyigwa cakuti, nicatakakonzyeka kuti Messiah azyalwe katakwe kampenda kacili muumbulu8. Kuti Mwami Yahuwah naatakainda akati kubelesya cceba akulesya ciyanza eeco, loonse lunyungu lwabantu nilwakasofwaazyigwa alunyungu lwaba Nephilimu. Boonse bulangizi bwa lufutuko kwiinda muli Messiah wakasyomezyedwe, nilwakazimaanina limwi mpoonya aawo.
|
Nkaambo kakuti Mangwalo kunyina mpaambilizya kuti kwakali
bangele alimwi bakainduluka kuzyalana abantu9, ncintu ciide
kuzuminwa kuti kunooli lunyungu lwaba Nephilimu lwakafutuka kuzambangulwe
lyameenda kwiinda muli bamakaintu ba bana basankwa bokwa Noah aabo bakafutulwa
mubwato. Niwakaindide muyoba wa Noah, musyobo waba Nephilimu wakalibonya alimwi
atalaa nyika muluzubo lwa Noah eelyo nibakatalika kuzyalana akumwaikizyana
atalaa nyika. Eeci ncintu cakalibonya muzisi oomo mwakali kukkala ba Nephilimu
munyika ya Kanaani mumazuba ookwa Mozesi a Joshua. Nokuba kuti ooyu muzeezo
inga waankamika bantu banjaanji, ncintu cilaa maanu kwaamba boobo kweendelanya
a Mangwalo.
Matalikilo 6 aBweende bwazintu Zyaacitika
Niwakaindide Muyoba:
(1) Bangele bakawa
bazyalana abamakaintu baanyika (bamukowa wabantu).
“Kwakali mantu malamfu [Ba Nephilimu] munyika, alimwi akuzwa aciindi eeco, eelyo bana ba Elohimu nibakanjilila bana basimbi babantu, aaba mbabakazyalwa kubasimbi aabo bakakwetwe kubantu ba Mwami Leza. Aabo mbabakaba basinguzu mumazuba aayo, alimwi mbabakali mumazuba aayo, alimwi mbabakali basimpuwo baciindi.” (Matalikilo 6:4) |
Ciindi eeco
bantu batasyomi bakalivwulide kapati munyika yoonse, alimwi bakazyala bana
basimbi. Nkabela
bantu ba Mwami Yahuwah bakabona kuti aaba basimbi bakali babotu, aboobo
bakatalika kukwata kufumbwa aabo mbobakali kuyanda. Lino Mwami Yahuwah wakati, “Muuya wangu
tuukooyookazyanya abantu kukabe kutamani, nkaambo mbaasizinyonyoono. Pele
banoocijisi myaka iili mwaanda amyaka iili makumi obilo.” Mumazuba aayo, alimwi amumazuba
aakatobela, kwakali mantu malamfu [Ba
Nephilimu] munyika, alimwi akuzwa aciindi eeco, eelyo bana ba Elohimu nibakanjilila
bana basimbi babantu, aaba mbabakazyalwa kubasimbi aabo bakakwetwe kubantu
ba Mwami Yahuwah. Aabo mbabakaba basinguzu mumazuba aayo, alimwi
mbabakali basimpuwo baciindi. (Matalikilo
6:1-4)
Nkaambo bangele banjaanji bokwa
[Elohimu] antoomwe abamakaintu baanyika, bakazyala bana basankwa aabo bakanyina
bululami, aabo bakali bantu basulaikide
kufumbwa cintu cakaluleme, nkaambo balo bakali kulisyoma munguzu zyabo;
muziyanza zinjaanji, aaba balombwana baambwa kuti bakali kucita kufumbwa cintu
eeco ba Giliki ncobakali kwaamba kuti cilakonzyanya acintu cicitwa
ankalakata zyabantu. (Flavius Josephus, Antiquities of the Jews,
Book 1, Chapter 3, 1.3.1, http://www.biblestudytools.com/history/flavius-josephus/antiquities-jews/book-1/chapter-3.html)
Kuteelela kuti aabo bangele bakazangide bakoonana
abamakaintu banyama yabuntu kuutaninga sika muyoba (Matalikilo 6), nkokwakali
kuteelela kwabantu banji mumusela mutaanzi, mbuli mbotunga twabona lino
mukaambo kokwa Flavius Josephus. Ndileelyo buyo niwakasika musela wasanu kuzwa
ciindi ca Kristu eelyo bupanduluzi bwaba “Sethite” busandulula kampango
ka Matalikilo 6 nibwaatalika kumvwika akataa bantu.
Mumusela wasanu kuzwa ciindi ca Kristu,
ndendilyo nikwakatalikwa kuteelelwa kuti aabo bana ba Elohimu baambwa mu
Matalikilo 6 bakali “bangele” pele eeco cakaba cintu camasampu nicakatalika
kunongwa abantu banjaanji. . . .
Celsus a Julian Muzangi wakali kubelesya
muzeezo wakwaamba “bangele” aabo mukulwana bana Kristu. Umwi Julius Africanus
wakaanka kubelesya muzeezo waba Sethite mukuyanda buyo kuti aleke
kufubaazyigwa. Umwi Cyril waku Alexandria wakakakila limwi muzeezo
wakupandulula “bangele” kuti uleendelana “alunyungu lwa Seti”.
Augustine awalo wakazumina muzeezo waba Sethite, nkabela ooyo ngomuzeezo
wakazwidilila kusikila mu Misela Yaakatikati.10
(2) Nkaambo kakusangana
kulunyungu lwabangele aabo baambwa mu Matalikilo 6:1-4, moyo wamuntu
ulinjombede cakutajokolosya mumizeezo iisofweede.
Mpoonya Mwami Elohimu wakabona kuti myoyo
yabantu yakazwide busofwaazi munyika yoonse, alimwi kufumbwa ncibakali
kuyeeyela mumizeezo yabo, cakali buyo cintu cisofweede ziindi zyoonse. Nkabela
Mwami Yahuwah wakeetela nkaambo wakabamba muntu uukkala atalaa nyika, alimwi
cakamucisa akumucumba mumoyo wakwe eeco. (Matalikilo 6:5-6)
(3) Yahuwah waamba kuti
uyoonyonyoona muntu ngwaakalengede kuti akkale atalaa nyika.
Mwami Yahuwah
naakabona kuti bubyaabi bwabantu boonse bwavwulisya koonse-koonse, akuti
mizeezo yabo yoonse yakazwide buyo bubi, wakausa kuti wakalenga bantu akubabikka
munyika. Aboobo
Mwami Yahuwah wakati, “Ndiyoobanyonyoona bantu mbindakalenga koonse kufumbwa
nkobabede munyika, alimwi abanyama, bayuni, azintu zyoonse zikalaba ansi,
nkaambo ndausa kuti ndakazilenga.” (Matalikilo
6:7)
Bikkila maanu mukwesu aawa kuti Mwami Yahuwah waamba kuti
uyoonyonyoona “banyama, acintu
cikalaba, abayuni bauluka muluwo.” Nkaambo nzi banyama banjaanji boobo
ncibakeelede kujayigwa akunyonyoonwa? Ibbuku lya Jasher litwaambila kuti eelyo
“babetesi abaleli” (kunooli lyaamba bangele) nibakabba akutizya “bana
basimbi babantu baanyika” kuzwa kubanalumi babo, bantu bakatalika kuzyalanya
alunyungu lwabanyama baandeene antoomwe. Cintu cakatobela ncakuti, abalo
banyama bakasofwaala akuleka kuba mbubaalengedwe kutaanguna.
Nkabela babetesi babo abaleli bakaunka
kubasimbi babantu akutizya kufumbwa mukaintu ngubakali kuyanda, nayanda
natayandi kuzwa kumulumi wakwe, mpoonya bana babantu mumazubaayo bakatalika
kuzyalanya ŋombe zyaanyika, abanyama bamusyokwe abayuni bamuluwo akusanganya lunyungu lwa banyama baindene11musyobo umwi kuuzyalana amusyobo wiimpene, akutalika kunyemya Mwami
[Yahuwah]; nkabela [Elohimu] naakabona kuti nyika yoonse yakalisofweede, bantu
boonse bakanyonganya luzyalo atalaa nyika, bantu boonse abanyama boonse.
(Jasher 4:18)
Kotyanka acifwanikiso eeci12 kuti cikwazamuke.
Lunyungu lwabantu, banyama, abaChimera mu Bbaibbele ? (non-WLC video)
Eeci ncecintu cikonzya kupandulula kaambo keni Mozesi
ncaakali kwiinduluka kubelesya bbala lyakuti banyama umwi awumwi “muluzubo
lwawo/ lwabo” eelyo naakali kwaambilizya banyama aabo kabanjila mu Bwato.
Aaba banyama bakali banyama bakalaa lunyungu lusalala lutavweledwe nokuba
kusofwaazyigwa kuzyalana abanyanyina bamisyobo yiimpene, umwi umwi kasalala
mumusyobo wakwe, mbweenya mbuli mbwaakalengedwe kumatalikilo (Matalikilo
1:20-25).
Pele ndiyoopanga cizuminano anduwe.
Ukanjile mubwato yebo amukaintu wako, abana bako abakaintu babo. Alimwi kubanyama ukanjizye misyobo yoonse
mubwato bobilo-bobilo mupoho amuzyazi kuti bakanunuke. Akubayunibamisyobo yoonse uyoobanjizya bobilo-bobilo, amisyobo
yoonse yabanyama bapati atunyama tuniini bakanjile mubwato kuti
bakanununwe. (Matalikilo 6:18-20)
Mubuzuba oobo mbubonya, Nowa abana bakwe
botatwe, ba Shemu, Hamu a Jafeti, mukaintu wakwe antoomwe abamukabana bakanjila
mubwato. Bakanjila antoomwe abanyama bamusokwe
bamisyobo-misyobo abanyama bavwubwa, azintu zyoonse zikalaba ansi, alimwi
amisyobo yoonse yabayuni. (Matalikilo 7:13-14)
Kuleka buyo kuti banyama aabo bakanjila mubwato bakalaa lunyungu
lusalala, pele Mangwalo atwaambila kuti Noah awalo wakalaa luzubo lusalala
lutavweledwe.
(4) Noah waambwa kuti
wakalaa luzubo lusalala lutavwelanyidwe.
Pele Noah wakabedwaa luzyalo mumeso ookwa
Yahuwah. Aaya ngaakali mazyalane ookwa Noah: Noah wakali mwaalumi wakaluleme
mumusela wakwe, alimwi Noah wakeenda a Elohimu. (Matalikilo 6:8-9)
Ibbala lisanduludwe kuti “kulondoka” mukampango
kali atalaawa ndyakuti tamiym [mubbuku lya Strong H8549]. Mubwini,
eeli bbaka lilangikaanga talyaambilizyi buyo kululama buumi bwa Noah, pele buyo
kujatikizya luzubo lwakwe. Mwanaa mbelele wa Pasika amoombe uusubila, bakeelede
kuba tamiym (nkokuti tiibakajisi kabata nokuba kampenda amubili),
mbweenya bwakeelede kuba zituuzyo zyacinyonyoono zyoonse. (Langa cilembedwe mu
Kulonga 12:5, Myeelwe 19:2, amu BaLevi 4:3.)
Mu Matalikilo 6:9 amwalo kulilembedwe kuti
kwakanyina kuvwelenganya muluzubo lwa Noah: mukwasyi ookwa Noah wakali kusalala
kakwiina kuvwelwa lunyungu lwabanyama baindene. Ibbala libelesyedwe eelyo
lyaamba kuti tamiym, lyaambilizya tumpenda twaamubili mbuli kulemana,
kubaa tubata, nokuba kubula cintu ceelede kuba mukulengwa kululeme.13
Ibbala lyaci Hebulayo lyakuti tamim
liiminina kuti kunyina kampenda, alimwi ndebbala libelesyegwa
mukwaamba tumpenda twaamubili, kuleka tumpenda twakulijata muzisusi.
Aboobo, eeli bbala lilabelesyegwa mukwaamba banyama babelesyegwa
muzituuzyo kuti balasalala akuti tabakwe kampenda. Ndebbala lyaamba
kuti kwiina kampenda mu Kulonga 12:5; 29:1. BaLevi 1:3,10;
3:1,6; 4:3,23,28,32; 5:15,18; 6:6; 9:2,3; 14:10; 22:19; 23:12,18. Myeelwe 6:14;
28:19,31; 29:2,8,13,20,23,29,32,36. Ezekiya 43:22,23,25; 45:18,23; 46:4,6,13. Kakwiina
kabata. Mweelwe 19:2; 28:3,9,11; 29:17,26. Uubulungene.
Intembauzyo 119:1. Eeci caambilizya kuti Matalikilo 6:9 taambilizyi buyo
kulondoka kwaluzubo lokwa Noah, pele twaambilwa kuti walo amukwasyi wakwe
alikke mbabantu bakalisungide akulilesya kusofwaazya luzubo lwabo, nokuba kuti
kwakali busofwaazi bwakuzyalana akusanganya lunyungu lwabanyama abangele bakawa
bwakali kuyambukila nyika yoonse.14
(5) Noah wakazyala bana
basankwa botatwe balaa luzubo lusalala.
Mpoonya Noah wakazyala bana basankwa
botatwe, Shemu, Hamu, a Japheti. (Matalikilo 6:10)
Kweendelanya abwaamba bbuku lyokwa Jasher, Noah wakasela
mwana musimbi ookwa Enoch kuti abe mukaintu wakwe.
. . . Noah wakaunka akuyoosela mukaintu,
walo wakasala Naamah mwana musimbi ookwa Enoch, alimwi ooyo musimbi wakalaa
myaka yakuzyalwa iili myaanda yosanwe amakumi lusele. Nkabela Noah wakalaa
myaka yakuzyalwa iili myaanda yone amakumi aali fuka, eelyo naakakwata Naamah
kuti abe mukaintu wakwe. (Jasher 5:15-16)
Lino mbotuzyibide kale kuti Enoch wakali muntu uululeme
kapati (Matalikilo 5:18-24), ncintu camaanu kukosozya makani kwaamba kuti ooyo
mukaintu wa Noah (Mwana musimbi ookwa Enoch) wakalaa luzubo lusalala, alimwi,
abana bakwe mbaakazyala,bana basankwa bokwa Noah, abalo mbeenyw abakali
baluzubo lusalala.
(6) Kulembedwe kuti nyika
yoonse, bantu abanyama bakali kupona atalaa njiyo bakalisofweede.
Inyika yakasofwaala kunembo lyokwa
Elohimu, alimwi nyika yakazulila bujayi. Nkabela Elohimu wakalanga atalaa
nyika, alimwi, amulange, inyika yakalisofweede; nkaambo bantu abanyama boonse
bakanyonganya luzubo lwabo atalaa nyika. (Matalikilo 6:11-12)
(7) Yahuwah waamba kuti
uyoonyonyoona bazumi boonse.
Nkabela Mwami Elohimu wakaambila Noah
kuti, ‘Mamanino aabantu abanyama boonse asika kunembo lyangu; nkaambo nyika
yazulila bujayi kwiinda muli mbabo; aboobo, langa, Ime njoolekela kuti
banyonyoonwe antoomwe anyika.’ (Matalikilo 6:13)
(8) Noah wakalaililwa kuti
ayake Bwato.
Pele yebo panga bbwato lyamapulanga aamusamu
wagofa, ukosole twaandaanda mukati, alimwi ulimate mukati akunze abunzuka bwa
taala. Bulamfu bwalyo bukabe tukokola tuli myaanda
yotatwe, bwaamba bukabe tukokola tuli makumi osanwe, bulamfu bwabwaanda bukabe
tukokola tuli makumi otatwe. Alimwi ukayake ciluli atala
aabbwato, ukasiye mwaako akati-kati wakakokola komwe. Mubbwato uyake
twaandaanda ansi, alimwi atumwi atala aatootu, atwamamanino atala eeni, wamana
ukabikke mulyango kumbali. Lino mebo ndiyoowisya
zambangulwe pati anyika liyoonyonyoona zintu zipona, nkaako zyoonse ziyoofwa.
(Matalikilo 6:14-17)
(9) Mangwalo aambilizya
bana basankwa bokwa Noah abamakaintu babo ciindi citaanzi.
Pele ndiyoopanga cizuminano anduwe.
Ukanjile mubbwato yebo amukaintu wako, abana bako abakaintu babo (Matalikilo
6:18)
Ncintu ciyandika kapati kubikkila maanu kuti aawa
tumvwisisye kuti Mozesi kunyina pe naakaambilizya bamakaintu babana bokwa Noah kusikila:
- Kwakalibonya kuti bantu
abanyama boonse bakali sofweede. (Matalikilo 6:11-12) - Yahuwah waamba kuti Walo
uyoonyonyoona bantu abanyama boonse. (Matalikilo 6:13) - Noah wakalaililwa kuti ayake
Bwato. (Matalikilo 6:14-17)
Eeci cisendekezya kapati kuti bamakaintu babana bokwa Noah
tiibakali baluzubo lusalala lutavweledwe. Balo balaa kabeela nokaba kasyoonto
buyo kakajisi lunyungu lwaba Nephilimu. Oobu bumboni bulalibonya mutwaambo
totatwe: (1) Mantu malamfu akainduluka kulibonya kawiindide muyoba,
alimwi kakwiina bangele basofweede bakakwatana abamakaintu bakkala anyika. (2)
Noah wakalaa lunyungu lusalala, alimwi bumboni bwini butondezya kuti abalo bana
bakwe basankwa bakalaa luzubo lusalala. (3) Kunyina nokulembedwe makani
aabamakaintu aabo kusikila nicakainda ciindi bantu boonse
nibakasofwaazya luzubo lwabo. (Ibbuku lyokwa Jasher alyalo lilazuminizya
kuteelela muzeezo ooyu kwiinda mukutwaambila kuti aabo bamakaintu
tiibakasalidwe kusikila ciindi Bwato nibwaamanide kuyakwa (Bala bbuku
lyokwa Jasher 5:33-35.)
Alimwi aawa, ooyu muzeezo nokuba kuti ulanyandya kubantu
banjaanji, ngomuzeezo uulibonya kubaa maanu kweendelanya abumboni bwaambwa mu
Mangwalo.
[Bikkila maanu kuti]: Kubaa
lunyungu lwaba Nephilimu (mbweenya mbuli lunyungu lumwi loonse) tacaambilizyi
kuti oolo lunyungu inga lwalibonya amubana bazyalwa kuli yooyo uujisi lunyungu
oolo pe. Mumakani aabana basankwa bokwa Hamu, kapati Canaani, eeci cakalibonya
ncobeni mulinguwe. Malembe aamisela aambilizya kuti mwana musankwa Magogu ookwa
Japhethi, awalo kunooli wakakona lunyungu lwamusyobo ooyo. Kunyina bumboni,
nokuba boobo, kuti oolo lunyungu lwakalibonya mubana bokwa Shemu. Ncintu
ciyandika kubikkila maanu aawa kuti muntu takonzyi kulyeempa bazyali bakwe.
Bamakaintu babana bokwa Noah nobakalisingidwe kale kuti nibakazyalwa kabalaa
lunyungu lwaba Nephilimu.]
(10) Yahuwah wanyikizya
nyika muzambangulwe lyameenda. (Bala cilembedwe mu Matalikilo 7-8.)
(11) Mantu magalakata (ba
Nephilimu) balibonya kalimanide zambangulwe lyameenda.
Ba Amalekite bakali kukkala munyika
yakumusanza: alimwi ba Hitite, aba Jebusite,
aba Amorite, bakali kukkala mumalundu: alimwi bana Canaani
bakali kukkala munsaa lwizi, munsaa nkomwe yamulonga wa Jodani.
Alimwi kunze aaboobo twakaakubona, Bahiti,
Bajebusi, a Baamoli mbabali mutulundu-lundu, nkabela Bakenani bali kumbali a
Lwizi lupati akutobelezya mulonga wa Jolodani.”
Lino Kalebi wakaumuzya bantu
bakali kumbele lya Mozesi akuti, “Atukabasaale lino, nkaambo inga twabazunda.”
Pele baalumi mbaakainkide aabo bakati, “Peepe, tatukonzyi kuyoobazunda bantu
aabo pe, nkaambo mbaasinguzu kwiinda ndiswe.”
Aboobo bakaambila Baisilayeli
makani mabi acisi eeco, bakati, “Nyika eeyo imena bantu buyo, alimwi boonse
mbitwakabona mmantu.
[ba Nephilimu baba Hebulayo: ndebbala eelyo Mozesi
ndyaakabelesya mu Matalikilo 6:4], twakabona bana Baanaki, bakazyalwa ku mmantu
aayo, nkabela swebo twakalibona kuceya mbuli nsozi, abalo mbubakatubona oobo
(Myeelwe 13:29-33)
Bikkila maanu kuti masi “aamagalakata
aabantu” (ba Nephilimu) aalembedwe aawa, akali masi aabana Canaani (eeco
caambilizya kuti boonse bakazyilide kuluzubo lwa muzyukulu ookwa Noah, Canaani)
alimwi aabo mbambabo Mwami Yahuwah mbaakalailila kuti beelede kunyonyweedwa
limwi. Nokuba kuti kuli buyo masi one akataa ciloba aabana Canaani aambidwe
aawa abaabo bakatumidwe kuyooyubilila akulangaula nyika, inga kwamvwugwa buyo
kuti amwi masi otatwe aataambidwe (aaba Gigashite, ba Perizite, aba Hivite)
aalo akalisangene kale mukaambo aaka, nkaambo aayo akali masi aacibeela ca
Canaani. Ncintu cilangilwa kuti aabo bakatumiwe kuyoolangaula nyika,
tiibakaambilizya musyobo waba Gigashite, ba Perizzite, aba Hivite kwiinda
mumazina aabo nkaambo kanzila eeyo njibakabelesya nibakali kuyubilila
kulangaula nyika. Aaba batumwa bakeenda musyokwe mucibanda ca Zini, kumusanza,
mpoonya akutozya kunyika kuyoosikila kumunzi wa Rehobu.
Mpawo baalumi baya bakainka kukutwela nyika
kuzwa kunkanda ya Zini kumusanza mane kuyoosika ku Lehobu kufwiifwi amanjililo
aamunzi wa Hamati. Bakanjila nkwiili kumusanza baakusika ku Hebuloni ooko
kwakali Baahimani, Basyesyai, a Batalimayi baciinga ca Anaki nkobakakkede,
Hebuloni yakayakwa mumyaka iili ciloba, kakutanayakwa Zowani mu Ijipiti. Eelyo bakasika kukkuti lya Esyikolo, lino
ooko nkukonya bakakwezula mutabi wakajisi cikama cansaansa nkabela wakali
kulema cakuti bantu bobilo bakali kuutembaizya akati
kabo. Alimwi bakaletelezya ankuyu amapomegileneti. Lino busena oobo bwakaitwa
kuti kkuti lya Esyikolo, mukuti nkubakakwezula mutabi wacikama cansaansa
Baisilayeli. Eelyo bakamanizya
kutwela cisi kwamazuba aali makumi one. (Myeelwe 13:21-25)
Kotyanka acifwanikiso eeci kuti cikwazamuke.
Nokuba kuti masi aabantu baku Canaani taakali masi alikke
aakajisi nkalakata zyamantu malamfu (ba Nephilimu), aayo masi akali mapati
alimwi akakkede atalaa nyika mpati kwiinda misyobo yabantu imwi.
Ansi aawa kuli misyobo yankalakata zyabantu imwi iilembedwe
mu Mangwalo:
![]() |
Lintu lyaku Ireland lyakayuminina mubili lyakavwukkulwa nikwakali kusyigwa migonti ku bbazu lya Antrim, Ireland (mu 1876): Lyakali 12’2” mafiiti kulampa akubaa tunwe cisambomwe kukuulu kwalulyo. Mangwalo aambilizya mantu mapati (ba Rephaimu) balaa tunwe cisambomwe. “Alimwi kwakabuka ayimbi nkondo ku Gati, kwalo ooko kwakali dintu lyakajisi manwe aali cisambomwe kujanza lyomwe-lyomwe alimwi lyakajisi manwe aali cisambomwe kucituta comwe-comwe antoomwe manwe aayo akali makumi obilo aane. Alyalo lyakali limwi lyamantu [H7498: râphâ’].” (2 Samuele 21:20; Kolanga a 1 Makani. 20:6 |
- Ba
Rephaimu: Eeli bbala lya
“Rephaimu” libonekaanga mu Mangwalo lyaambilizya mikowa yoonse
yabantu baku Canaani.15 Ogu, waba Amorite mwami waku Bashani, wakali
mucaala wamukowa waba Rephaimu: “Lino kuzwa waawo twakanyona, twakatozya
mugwagwa uuya ku Bashani. Nitwakasika ooko, Ogi mwami wa Bashani, wakasika
kuzootulwana ku Edileyi abasilumamba bakwe boonse. Lino mwami Ogi nguwakasyeede
wamukowa wamagalakata aabantu [H7497: rapha’] ku Balefa. Bulo bwakwe bwakali bwalubulo,
bulamfu bwabo bwakali tukokola tuli kkumi atutatu [13.5 mafiiti16],
bwamba bwakali bwatukokola tuli cisambomwe [6 mafiiti]. Asunu nkobucili mumunzi
wa Labba wa Baamoni (Ciibalusyo 3:1, 11) Bana ba Isilayeli, bakalaililwa
aMwami Yahuwah kuti, banyonyoone kufumbwa munzi waku Bashani abantu boonse
bakkala muminzi eeyo.
- Ba Anakimu: Ba Anakimu bakali balunyungu lwa Anaki, mwana musankwa ookwa Arba (Joshuwa 15:13; 21:11) alimwi
bakali kukkala kumusanza lyanyika ya Canaani. Bana ba Isilayeli, nibakali
kusololelwa a Joshuwa, bakalaililwa kuti banyonyoone akudilimuna minzi yaba
Anakimu yoonse. Bamwi, nokuba boobo, bakatija akutijila ku Gaza, ku Gati, aku
Ashdodi (Joshuwa 11:21-23).
Davida abalombwana bakwe wakaswaanganya ba Anakimu banjaanji kabazyila kumunzi
wa Gati, umwi wakali mupati ncobeni wakali Goliati (1 Samuyele 17:3; 2 Samuyele 21:20-22)
- Ba Zuzimu
(ba Zamuzummimu): Kubantu basandulula
Bbaibbele, Ba Zuzimu, bayeeyelwa kuti bakali bomwe aba Zamuzummimu, aabo bakali
kukkala mucooko cakayakidwe mumunzi wansiku ookwa Ammoni. Yahuwah
wakabanyoynoona ba Zuzimu kutegwa bana bokwa Loti bakonzye kukona nyika. (Ciibalusyo 2:19-21)
- Ba Emimu: Ba Emimu bakali kukkala mucooko cakayakidwe munzi wansiku Moabu. Mwami Yahuwah wakanyonyoona ba Emimu
kutegwa bana bokwa Loti bakonzye kukona nyika. (Ciibalusyo 2: 10-12)
- Ba Horite: Ba Horite (ba Horimu) bakali kukkala mucooko camunzi wansiku Edomu. Yahuwah
wakabanyonyoona ba Horite kutegwa bana bokwa Esau bakonzye kukona nyika. (Ciibalusyo 2:12, 21-22)
Kweendelanya bulembedwe mubbuku lisandulula zintu zyanyika International
Standard Bible Encyclopedia, “Ncintu cinga kacili masimpe kuti [ba
Rephaimu, ba Anakimu, ba Zamuzummimu, aba Emimu] boonse bakali baluzubo lomwe,
bakapedwe mazina aayimpene kubantu aabo mbubakali kuswaanganya.” Cintu
cilembedwe mu mangwalo acibeela canyika ooko nkobakali kukkala ba Horite
amikowa imwi, citondezya kuti boonse bakali cibeela calunyungu lwamukowa
mupati.
Bikkila maanu aawa kuti: Yoonse misyobo yaambidwe atala aawa yakatola lubazu munkondo yakacitika mu Matalikilo 14. Eeyi tiiyakali nkondo yasimweenzya kakuba yakukwezyana kusyule pe; yakali nkondo akataa bantu amagalakata aabantu (ba Nephilimu)! Ooyu muzeezo wakuteelela boobu uliswaangene aceeco cilembedwe camusela mutaanzi cokwa, Flavius Josephus, ooyo walo wakaamba kuti “lunyungu lwa nkalakata zyabantu” lwakazundilwa limwi munkondo eeyi.17
|
(12) Mwami Yahuwah waambila bana Isilayeli kuti banyonyoone masi aaba Nephilimu, akubedaa luzyalo
kumasi amwi.
Kubedaa Luzyalo:
“Mwaswena afwiifwi amunzi ooyo ngomuyanda
koola, kusaanguna mubape ciindi cakuti balikombye. Kuti
bazumina kujalula manjililo, bantu boonse bamumunzi ooyo balaba bazike banu,
banoomubelekela lyoonse. Pele kuti tabalikombyi, alimwi
babusya nkondo, amubabbatikizye. Mwami Yahuwah wanu
waaba munzi ooyo mumaanza aanu, mujaye baalumi boonse apanga. Pele bakaintu, bana, zivwubwa azimwi zyoonse zili mumunzi
ooyo, mulakonzya kuzisaala kuti zibe zyanu. Alimwi mulakonzya kubelesya eezyo
Mwami Yahuwah nzyaamupa nimwasaala basinkondonyoko. Mbombuboobu
mbomweelede kuyoocita kuminzi yoonse iili kulaale anyika yanu.” (Ciibalusyo
20:10-15)
Kunyonyoona masi aaba Nephilimu:
Pele kuminzi yamisyobo eeyo Mwami Yahuwah
wanu njayoomupa kuti ndukono lwanu, mutakasiyi cintu niciba comwe cipona pe. Mbubonya mbuli Mwami Yahuwah wanu mbwaakamulailila,
amukabanyonyweede limwi, Bahiti, Baamoli, Bakenani, Bapelezi, Bahivi a
Bajebusi. Nkaambo inga mulaba nimuccilila ziyanza zibi
nzobacita zyakukomba baleza babo, mpawo mubisizye Mwami Yahuwah wanu.
(Ciibalusyo 20:16-18)
Lino Mwami Yahuwah, Leza wanu uyoomunjizya
munyika eeyo njimuyookkala, alimwi uyoomutandila misyobo iili munyika eeyo.
Uyootanda misyobo iili ciloba yanguzu kwiinda ndinywe, iili Bahiti, Bagegasyi,
Baamoli, Bakenani, Bapelezi, Bahivi, alimwi a Bajebusi. Mwami Yahuwah, Leza
wanu aakwaaba bantu aaba kulindinywe, muleelede kuti mukabajaye boonse buyo
mbobabede. Mutakapangi cizuminano ambabo, nikuba kubabeda aalubomba pe. Mutakakwatani
ambabo, alimwi mutakalekeli bana banu kuti bakakwatane ambabo pe, nkaambo inga
bayooiisya bana banu nzila zyakukomba baleza bambi akubalesya kukomba Mwami
Yahuwah, Leza wanu. Aawo Mwami Yahuwah inga wamunyemena akumunyonyoona
cakufwambaana. Mboobu mbomweelede kucita kubantu aabo. Mukazimwaye zipaililo
zyabo, mukapwayaule misemo yamabwe nkobapailila, mukamwayaule twaanda
ntobakombela alimwi mukatente mituni yabo. (Ciibalusyo 7:1-5)
![]() |
Bbuku lisandulula Mantu Mapati, lyakalembwa aba Stephen Quayle |
Kukwabilila luzubo /
lunyungu / luzyalo…
Bikkila maanu kuti malailile aa Mwami Yahuwah alisalazyide
kulesya kukwatana amasi aaba Nephilimu:
Mutakakwatani ambabo, alimwi mutakalekeli
bana banu kuti bakakwatane ambabo pe, nkaambo inga bayooiisya bana banu nzila
zyakukomba baleza bambi akubalesya kukomba Mwami Yahuwah, Leza wanu.
(Ciibalusyo 7:3)
Eeci cilisalazyide kwaamba kuti Taata Yahuwah wakali
kukwabilila lunyungu oomo mwakeelede kuzyalilwa Messiah. Walo wakalomya ncobeni
kulesya bana ba Isilayeli kuti batani kunjililani abantu bamasi aaku Canaani.
Abumwi bumboni bujata ncobeni bulajanwa mukaambo kakuti mukowa wa Mufutuli
Yahushua wakazyila mulukwato lwa Judah amukwaakwe musimbi, Tamar, kuleka
mulukwato lwakwe kumukaintu waku Canaani!
Mpoonya Juda wakabona kamwale waku Canaani
mwanaa Shuwa. Wakamutola akuyoomunjilila.Nikwakainda ciindi cili mbocibede
mukaintu wa Juda, mwana musimbi ookwa Shuwa, mukaintu ookwa Juda,
wakafwa. Lino ciindi cakamana dilwe, Juda amweenzinyina Hila Muadulamu bakaya
kumunzi wa Timuna, ooko babelesi nkobakali kugela mbelele zya Juda. Nkabela umwi
muntu wakaambila Tamaa kuti, “Usozyala uya buya ku Timuna kukugela mbelele
zyakwe.” Amvwe boobo wakasamununa zisani zyabumukamufu, wakasama zimbi
akulivwumba cisani kumutwe akubusyu, ngooyo waakukkala amanjililo aamunzi wa
Enaimu, wakali munzila iiya ku Timuna. Wakalizi kuti lino Syela wakakomena,
pele taakwe naakategwa amukwate. Lino Juda naakabona mukaintu ooyo,
wakayeeya kuti mwaamu, nkaambo wakalilivumbide kubusyu. Mpoonya wakaleya
kumbali lyamugwagwa waya kulinguwe. Asike wamwiita wati, “Koza njanda kuti
tubonane.” Taakazi kuti ngumukamwana. Mukaintu
ooyo wakati “Ino ulandipa nzi?” Juda wakati, “Ndiyookutumina kapongo kuzwa kubutanga bwangu.” Mukaintu wakati, “Ncibotu, pele
usaangune kundipa cisyomezyo cimwi kotanatumina kapongo.” Juda wakabuzya kuti,
“Ino ndakupa cisyomezyo nzi?” Mukaintu wakaingula kuti, Ndipe nweenwe akatambo
kayo alimwi amusako wako.” Nkabela wakamupa zintu eezyo. Eelyo
bakaswaangana, mpoonya mukaintu wakamita. Mpoonya Tamaa
wakainka, wakaligwisya cisani ncaakalivumbide kubusyu akusama zisani zyakwe zyabumukamufu. Lino Juda
wakaakutuma mweenzinyina kuzwa ku Adulamu kuleta kapongo kutegwa azootambule
zisyomezyo zyakwe kuzwa kumukaintu, pele mweenzinyina ooyo taakwe
naakazoomujana pe. Wakabuzya-buzya kubaalumi mbaakajana ooko, wakati, “Ino uli
kuli mukaintu uulya wakali kumbali aamugwagwa ku Enaimu?” Pele bakaingula kuti,
“Taakwe mukaintu mwaamu wakali kukkala aalya pe.” Lino wakainka kuli Juda,
waakwaamba kuti, “Taakwe mukaintu mwaamu ngundajana, alimwi baalumi bakooko
bati, ‘Taakwe mukaintu mwaamu wakali kukkala nkuko pe.’ “Mpoonya Juda
wakaingula kuti, “Komuleka buyo azitolele limwi zintu ziya nzindakamusiila,
nkaambo inga bantu batuseka. Kayi twali mutuminide kapongo aaka, pele toomujana
pe.” Lino nikwakainda
myezi yotatwe, umwi muntu wakaambila Juda kuti, “Mukamwanaako Tamaa
wakalalikwa, alimwi uliminsi.” Eelyo Juda wakalailila kuti, “Amukamweete kuno,
mukamutente mane afwe.” Eelyo nibakali kuya bumuleta,
Tamaa wakatuma ijwi kuli wisizyala wati, “Mebo ndakaminsigwa amuntu mukamwini zintu
eezyo. Amuzilange mubone naa nzizyani, nweenwe akatambo kayo
alimwi amusako ooyo.” Lino Juda wakaziziba zintu eezyo, nkabela wakaamba kuti,
“Makani aaya ngaamba mukaintu ooyu ngabwini. Walo uliluleme kwiinda ndime. Ime ndime ndabisya, ndakali kweelede kumukwatya kumwanaangu
Syela.” Alimwi taakwe naakoona anguwe pe. Lino ciindi cakwe
nicakasika kwakajanika kuti wakaminsi bana bamaanga. Mukaintu naakali
kuminingana kuti atumbuke, umwi mwana wakagwisya kuboko anze, aawo sikutumbusya
wakakujata kuboko ooko, wakakwaanga katali kasalala,
waamba kuti, “Ooyu ngomutaanzi kuzyalwa.” Kumane mwana ooyo wakakubweedezya
kuboko ooko, nkabela umwi ooyo nguwakazyalwa kusaanguna. Abone boobo
sikutumbusya wakaamba kuti, “Amubone, ino wapola buti
yebo!” Nkaako wakamuulika kuti Pelezi. Musule awalo umwi ooyu
wakazyalwa, kaangidwe antali iisalala kukuboko kwakwe. Wakaulikwa kuti ngu
Zelaa (Bala cilembedwe mu Matalikilo
38)
Ibbuku lya musela
ookwa Yahushua Munanike, mwanaa David, mwanaa Abrahamu. Abrahamu wakazyala Isaka; alimwi Isaka wakazyala Jakobo;
alimwi Jakobo wakazyala Judasi abeeninyina banabokwabo; Alimwi Judasi [Judah]
wakazyala Pharesi [Pharez] a Zara waku Thamar; alimwi
Pharesi wakazyala Esiromu; alimwi Esiromu wakazyala
Aramu; . . . (Mateyo 1:1-3; Bala cilembedwe amuli Luka 3:33.)
Abumwi bumboni bwamamanino bwakukanza kwa Mwami Yahuwah
mukulesya lunyungu lwabana Isilayeli kulisofwaazya aluzubo lwaba Nephilimu baku
Canaani, lulajanwa mukuzandula mukowa wabana Isilayeli akubatola buzike kunyika
ya Ejipita ooko, nibaazandudwe, bakali kukonzya kukomena akubaa nguzu
akuzyalana akuvwuzyanya. Kakwiindide myaka yiinda 400 alimwi kakutaninga ba
Kulonga, Mwami Yahuwah wakaambila Abrahamu kuti bana balunyungu lwakwe bayooba
beenzu munyika iili kulaale (Ijipita), pele bayoozyokela kunyika ya (Canaani)
kufumbwa buyo “busofwaazi bwaba Amoli” bwaakuzulila kucitika.
Mwami Yahuwah wakati kulinguwe, “Bana
bako bayooba beenzu munyika imwi iitali yokwabo. Bayooba bazike kubantu banyika
eeyo, alimwi bayoolelwa alutuzi lupati kwamyaka iili myaanda yone. Pele ndiyoocisubula cisi eeco ciyoobacita boobo, alimwi bana
bako bayootolelela alubono lunji lwacisi eeco baakuzwa mulincico. Lino kwaamba zyako uyoopona buumi buzwide, alimwi uyoofwida
muluumuno, uyoozikkwa koli mudaala. Lunyungu lwako
luyoozwa mubuzike akuboola alimwi muno munyika muzyalani lyane, nkaambo lino
kubisya kwa Baamoli takunasika ampa eeni-eni kuti mbasubule. (Matalikilo 15:13-16)
Mbucakaindila buyo ciindi eeci, swebo tubala kuti Mwami
Yahuwah wakabambana cizuminano antoomwe a Abrahamu oomo mwaakasyomezya kuti
Walo uyoopa nyika eeyo iikkedwe ba Amoli ayimwi misyobo yaba Nephilimu
kulunyungu lwa Abrahamu.
“Zuba kalibbilide, nikwakasiya,
kufwambaana kwakalibonya kalongo kamulilo, kakali kusuka busi bunji, alimwi
kwakalibonya amumuni uumwekesya, eelyo kalongo aako amumuni zyakainda akati
kazituli eezyo”. (Matalikilo 15:17)
Kulangikaanga Taata Yahuwah wakali kuzumizya masi aabana
Canaani (ba Nephilimu) kuti akomene akubaa nguzu akuvwuzyanya, kutegwa muciindi
Cakwe ceelede, Walo akabamwayaule boonse balunyungu luzangide akulitondezya
Lwakwe kuti ngusinguzuzyonse kwiinda mujanza lyabana ba Isilayeli aabo
bakaceede bacisyomeka.
Malailile ookwa Taata aakujaya bantu bamasi aana Canaani, akali malailile aatagaminide muntu omwe buyo pe . Kulaale kuba mucito wacijayejaye, kunyonyoona mukowa wabana Canaani wakali mucito waluzyalo luteeli alimwi aluyando lutalisumpuli. |
Kukosozya makani:
Malailile ookwa Taata aakujaya
bantu bamasi aana Canaani, akali malailile aatagamide muntu omwe buyo pe .
Kulaale akuba mucito wamajayejaye, kujaya mukowa wabana Canaani wakali mucito
waluzyalo luteeli alimwi aluyando lutalisumpuli. Kuti Taata Yahuwah naakalekela masi aakomba mituni aaba Nephilimu
kuti azumanane kaatanyonwi, inyika yoonse niyakasofwaazyigwa, alimwi lunyungu
lwa Messiah ooyo wakasyomezyedwe, alwalo nilwakasofwaazyigwa, akupa kuti
cibe cintu citakonzyeki kuti swebo tukafutulwe.
[Ncintu] cilaa maanu kuzyiba kaambo keni
Mwami [Yahuwah] ncaakali kunga wazumizya lunyungu (lwa mukowa uusofweede) kuti
lukkalilile — kwaciindi cilamfu buyo kusikila bantu Bakwe babanyonyoona
akubamwaya kuzwa atalaa nyika. Nkaambo nzi? Nkaambo . . . muumicito yakukoma
yaba Hebulayo oomo nyika yoonse yakatobela zambangulwe lyameenda mubakatalika
kuyoowelwa akuyoowa Mwami YHVH, [Elohimu] wabo — [Elohimu] omwe wakasimpe ookwa
Abrahamu, Isaka a Jakobo. [Yahuwah] wakatembaulwa kwiinda mubantu Bakwe
bakasalidwe aciindi eeco alimwi eeci cisi cipya ca “bantu bajaya nkalakata
zyabantu”bakaimikila kabapa bumboni kumasi woonse kunguzu zyeebeka akasimpe ka
Mulengi wajulu anyika ooyo uupona ncobeni.
Lino basikutwela kabatanalala, Lahabu
wakatanta atala aaciluli akubaambila kuti, “Ndizi kuti Mwami Yahuwah waaba
nyika eeyi kulindinywe, alimwi bantu boonse baliyoowede akaambo kandinywe. Twakamvwa mbuli Mwami Yahuwah mbwaakaandaanya maanzi aalwizi
lusalala ciindi nimwakazwa mu Ijipiti. Alimwi twakamvwa ambuli mbumwakajaya
Sihoni a Ogi, bami bobilo ba Baamoli bakali kukkala kujwe lyamulonga wa
Jolodani. Mbutwakamvwida buyo zyandinywe, lyakatuleka,
taakwe naba omwe wakacili aamputo pe. Nkaambo Mwami Yahuwah wanu ngu Leza
wajulu aansi aano. (Joshua 2:8-11)
Eelyo kuti yebo wayeeya eeci cisi
cisyoonto ncicakacita kumakunga aankalakata eezyo zyakatobela zambangulwe
lyameenda, ncintu cuubauba kubona kaambo keni Mwami [Yahuwah] “ncaakazumizya” kuti lunyungu lwaba
Nephilimu lukkalilile kusikila wainda muyoba — kulindila buyo kujayigwa abantu
Bakwe. Mukucita boobo, Mwami [Yahuwah] wakatondezya kunyika yoonse akubangele
bakawa eeco cintu bantu beendelana Anguwe ncobakonzya kucita.18
Alitembaulwe zina liteeli lyokwa Yahuwah cino ciindi
alyoonse kusikila kukabe kutamani. Walo ulizyi mamanino
kuzwida kumatalikilo alimwi uliluleme akulondoka mumicito Yakwe yoonse!
Kuli zintu zinjaanji zinga zyaambwa zijatikizya kuzyalana kwabangele bakawa kujulu mu Matalikilo 6, pele eeco tacili cintu ncotuvwuntauzya muciiyo eeci kwiinda buyo ceeco ncotwasanyangula kale. Kaambo keni aawa kaambwa kale mukukosozya makani atala aawa.
|
Ibbuku lyokwa Enoki
Bantu banji bazwanganina makani aakuti eelyo bbuku lyokwa
Enoki, Ibbuku lya Balangilizi kuti naa inga kalili bbuku likonzya
kusyomwa kwaamba masimpe aabangele bakawa. Nkamu WLC ayalo kunyina niikaka
nokuba kuzumina kuti aayo inga kaali masimpe, pele izuunyene buyo kutondezya
kuzwa mu Mangwalo alikke mazwanga aancobeni aakali mu Matalikilo 6. Kumwi
ibbuku lyokwa Jasher Book
of Jasher alyalo lyakabelesyegwa ciindi aciindi mukuvwuntauzya
makani aali mucibalo eeci, pele ooku teesyi kusola kutabilila muzeezo
wakuzyalana kwabangele basofweede azintu zyakatobela kucitika kuzwa waawo pe.IBbaibbele, lilikke, lilakonzya kupandulula zyoonse zyakacitika.
Mazuba ookwa Noah
Pele mbweenya mbwaakabede mazuba ngaakali
kupona Noah, mbweenya akwalo kuboola kwa Mwanaa muntu mbokuyooba. (Mateyo
24:37)
Eelyo notulangila zintu mu mumuni ooyu, kufumbwa caambwa
mukucenjezya kwacishinshimi eeci inga caba cintu cilaa makani mapati kuli
ndiswe.
Mumazuba ngaakali kupona Noah, bantu boonse bakasofwaala
kwiinda mukucita citondwa cakusanganya luzyalo lwabo aciyanza cikasyidwe
cakuzyalana abanyama baimpene luzubo. Ba Nephilimu/ nkalakata zyabantu
baku (Matalikilo 6:4) azinyama ziitwa kuti chimera (Jasher 4:18), bakazyalwa
kwiinda mukuzyalana kwabuzangi bupati akataa banyama abantu. Mazubaano, tuyaa
kubona zintu zisesemya eezi kazicitika mumeso eesu! “Basyaazyibwene
bazilengwa leza” bayaa kulipeekezya kupindaula akunyonganya luzubo
lwabantu abanyama; balo, kakwiina kweezyeezya nokuba kulilekelela, basofwaazya
luzubo oolo Mwami Yahuwah ndwaakaambide kuti “ncintu cibotu kapati”
kumatalikilo (Matalikilo 1:31). Ncobeni, tupona mumazuba aamamanino mbuli
“mazuba ookwa Noah.”
Nzyeezyi zintu zitondwa akusesemya zyakacitika kale mazuba
aano mumilimo yakupindaula lunyungu lwazilengwa leza.
- Mbeba
iilaa kutwi wamuntu - mbeba
zyilaa bongo bwabantu - cinyama cakazyalwa akataa ngulube amuntu
- madeede aajisi lunyungu lwa nswi
- mayaa
tusulwe aasanganyidwe alunyungu lwamuntu - tombwe
ulaa lunyungu lwanguunguni - mbelele
zilaa myoyo yabantu 15% muntu ambelele
Kuleka buyo kuti kusanganya lunyungu akataa bantu abanyama
ciyaa kuba ciyanza cijanwajanwa, pele azisyango zya GMO (zisyango zisanganyidwe
lunyungu lwabanyama) ziyaakuvwuzyanya akati kesu akuba cakulya abuzuba.
Zyakulya zipindudwe zya GMO nzyakulya zitondwa akusampaula Mwami Yahuwah!
Bantu, bacita zitondwa muzina lya “lwiiyo lwazilengwa leza,”
akubbodoola kuti balakonzya kuyungizya kubotya zintu nzyaakalenga Mwami
Yahuwah, eezyo nzyaakaamba kuti “nzibotu kapati”, ooko nkunyansya
ncobeni alimwi ncintu cimwi akataa zitondezyo zyamazubaano ngotupona.
Basicikolo ba Bbaibbele banji abaabo bavwuntauzya ba
Nephilimu mazubaano, balimasimpe kuti swebo tulaafwi kubona ba Nephilimu kabazyokelamumazubaano aamamanino. Eeci ncintu cikonzyeka kucitika, alimwi kulanga
bweende bwazintu zyoonse, cilangilwa kucitika. “Mbweenya mbwaakabede
mazuba ngaakali kupona Noah, aalo mazuba aakuboola kwa Mwanaa muntu ayooba
mbweenya.” (Luka17:26) Mwami Yahuwah atuyumyeyumye myoyo yesu akutupa
busongo bwakupona mumazuba aazya kumbele.
*Woonse Mangwalo aambwa mucibalo eeci azwa mu KJV
amazina aasetekene kaabikkidwe oomo.
1 Ba Gigashite
bakasiigwa mu Ciibalusyo 20 mumulongo wamasi aabaku Canaani, pele
balisanganyidwe mutumpango tutobela: Ciibalusyo 7, Joshua 3:10, a Joshua 24:11.
2 “Bana basankwa
bokwa Elohimu” (B’nai HaElohim) balajanwa mutumpango tuli 5 mu
Cizuminano Cakale: Matalikilo 6:2; Matalikilo 6:4; Joobo 1:6; Joobo 2:1; Joobo
38:7
3 Mozesi kanjaanji
waambwa kuti nguwakalemba bbuku lya Joobo.
4 Chuck Missler,
Textual Controversy: Mischievous Angels or Sethites?, http://www.khouse.org/articles/1997/110/.
5 Ibid.
6 Ibid.
7 Ibid.
8 Yahushua, mbuli mbwali
“Mwanaa mbelele ookwa Yahuwah,” wakeelede kubula kampenda.
“Mwanaa mbelele wenu wa [Pasika] weelede kuba mwanaa mbelele uutakwe
kampenda, mugutu ulaa mwaka omwe: Inywe mweelede kuzandula kuzwa akataa mbelele
nokuba mpongo.” (Kulonga 12:5) “Nkaambo mbuli mbomuzyi kale kuti
inywe tiimwakanununwa azintu zikonzya kunyonyoonwa, mbuli nsiliva agolide,
nokuba kuzwa mumyaambo iitakwe mpindu yaziyanza zyabamauso; Pele mwakanununwa
abulowa buyandisi bokwa Kristu, mbwaanga Walo ngo mwanaa mbelele uutakwe
kampenda nokuba kabata.” (1 Petulo 1:18-19)
9 Bamwi bakasendekezya
kuti kwakali ciindi cabili eelyo bangele basofweede nibakazyalana, nkokwaamba
kuti bangele bakoonana abamakaintu kuutaninga sika muyoba alimwi kaliindide
zambangulwe lya meenda. Nokuba boobo, bumboni buliko butondezya buyo kuti eeco
cakacitika ciindi comwe buyo. Kutegwa ujane zinjaanji zyaambilizya makani aaya,
kobala cakalembwa cilaa mutwe wakuti Archon Invasion: The Rise Fall and
Return of the Nephilim aba Rob Skiba, pp. 31-64.
10 Chuck Missler,
Textual Controversy: Mischievous Angels or Sethites?, http://www.khouse.org/articles/1997/110/.
11 Mpuwo yazinyama
ziitwa kuti chimera (zilaa lunyungu luvweledwe amisyobo yazinyama zyamisyobo yiindene,
mbuli kusanganya lunyungu lwabantu abanyama, akusanganya lunyungu lwabanyama
baindene antoomwe, azimwi) zilajanwa mumisela minjaanji. Nokuba kuti bantu
banjaanji bamwi bakatonkela kumbali makani aaya akwaamba kuti ngakulengelezya
buyo, kasimpe keni nkakuti zinyama ziitwa kuti chimera zyakaliko ncobeni alimwi
(ambweni nkozicili) asunu. (Jasher 4:18; 36:32;
61:25) “Zinyama
zyakazyalwa mukusanganya lunyungu lwa Bantu, banyama, aba Chimera mu Bbaibbele?“
12(1) Cinyama calubulo
ci “Chimera caku Arezzo” ncimwi cizyibidwe kapati cili muzifwanikiso
zyaba Etruscani. (400 BC)
(2) “Centaur…” cifwanikiso cokwa Laurent Marqueste (mu French,
1850–1920). Marble, 1892. Mumbewu ya Tuileries, ku Paris.
(3) Cibumbwa Cipati caku Giza
(4) Cibumbwa ca Chimera ku Fontaine Saint Michel, Paris, France.
(5) Cinyama calunyungu lwasyuumbwa amuyuni ku Egypt
(6) Inongo ya Cinyama calunyungu lwasyuumbwa amuyuni, nongo yabulongo,
420BC-400BC, Cakabambilwa ku: Attica (Kubukuwa, ku Greece, Attica (Greece))
(7) Theseus ulwana cinyama ciitwa kuti Minotaur, cifwanikiso cokwa
Étienne-Jules Ramey (mu French, 1796–1852). Marble, 1826. Kumbewu ya Tuileries,
ku Paris.
(8) Cibumbwa ca Munjili Cisiya cokwa Shalmaneser III, ncibumbwa cabbwe lisiya
lyancoko lyaku Neo-Assyria akumunzi wansiku Nimrud (Kalhu wansiku), Kunyika
lyacisi ca Iraq, kacitembaula micito ya Mwami Shalmaneser III (ooyo wakalela
akataa 858-824 BC). Cifwanikiso ca zibumbwa zyobile.
(9) Assyria Shedu
13 Chuck Missler,
Textual Controversy: Mischievous Angels or Sethites?,
http://www.khouse.org/articles/1997/110/.
14 Dr. E. W. Bullinger, Appendixes
To The Companion Bible, Appendix 26, http://www.markfoster.net/rn/companion_bible_appendices.pdf.
15 Inga kacili cintu
cikonzyeka kuti “Raphah wakali wisi wamukowa waba Rephaimu, musyobo
wabantu bapati wansiku, ooyo wakalaa bantu basyoonto buyo muciindi ca
Mozesi.” Keil & Delitzsch, Commentary on the Old Testament, Volume
2, Joshua, Judges, Ruth, 1 and 2 Samuel, 2006, p. 680.
16 Bulo bwa Ogu bwakali
bulamfu mafiiti aali 13.5 akukwazama mafiiti 6. Ooku kwakali kupima kwamanjezyeezya
kubelesya mayinci aali 18″.
17 Flavius Josephus,
Antiquities of the Jews, Bbuku 1, Caandaano 9, 1.9.1, http://www.biblestudytools.com/history/flavius-josephus/antiquities-jews/book-1/chapter-9.html
18 Rob Skiba, Archon
Invasion: The Rise Fall and Return of the Nephilim, 2012, pp. 157-158.