Michael a Margaretha Sattler bakali bantu banyenzi. Bakali bantu bakali kukkomanina zintu zyabuyo akuusa mbuli bantu boonse, kabajisi bulangizi akuyoowa zintu zimwi mbweenya buyo mbuli bantu baansi aano. Pele, muciindi cakusunkwa kwalufu, balo bakasala kusyomeka kuli Yahuwah. Makakatilo aabo mukutundululwa ayoopedwa bulumbu buteeli Kujulu. Kobala kaano kabo kutegwa ayebo ukulaizyigwe kuti mbweenya Mwami Yahuwah mbwaakacitila bamwi, ayebo ulakonzya kukucitila mbweenya. |
“Amulange
cintu eeci. Tujisi bwato bwa Hurricane Grace buyaamba kutozya kunyika lyalwizi
lwa Atlantiki. Ma! Cakomena ncobeni lino. . .ciyaabwiindila kuba cipati.
Cabili, cili kunselelo lya nsumbu ya Sable kwini, cilaafwi kubboloka. Kobona
eeci. Catatu yaboola mpeyo iiletezya kuzyila ku Canada. Pele bwato lino
bulayaamba atalaa mayuwe aatungene mulongo . . . kabuzuunyene kutozya kulwizi
lwa Atlantiki. Ino kuti bwato bwa Hurricane Grace bukalibbunte mukati kamuyoba
ooyu inga kwaba nzi? Kusanganya kuli ceeco, oobu bwato buyaakweempauka kuzwa
kunsumbu ya Sable, kabwiibauka kuyandaula nguzu zyakuyaamba. Lino bulaafwi
kunjila mumuyoba uutontola kuuletezya kuzwa ku Canada . . . abwato bwa
Hurricane Grace. Yebo inga waba syaazyibwene wabweende bwamazuba mubuumi bwako
boonse . . . pele kunyina pe nookabonede cintu mbuli ceeci. Inga yaba ntenda
ijatikizya zinjaanji. Inga yaba . . .
muyoba uukkwene.”
~ Todd Gross, Syaazyibwene wa Bweende bwa
Mazuba mu TV
Kavwumbi kaniini
28, 1991: Munsaa mamaninno aaciindi camaguwo
aamiyoba, kwakatalika muyoba mu Lwaanje lwa Atlantic, kujwe lyacisi ca Canada.
Ooyo muyoba wakalaa muwo uubbubbula canguzu kuutozya “kunyika lyakujwe” alimwi
wakavwuukila mumbalaa bwato bwa Hurricane Grace akuyungizya kuvwuuma kapati.
Wakadyaaminina cooko cakumusanza coonse ooko nkowakaindila kuunga kusikila waba
guwo lyuungisya kalizinguluka akupepaula zintu zinjaanji. Wakaba muyoba uula
guwo uutanabwenwe mumusela wabantu cakuti wakaletelezya antenda yakajaya bantu
bali 13, akunyonyoona zintu zidula mali
aasika ku $200 zyuulunzuma. Wakaba: “ muyoba uukkwene.”
![]() |
Cifwanikiso citondezya Muyoba Mupati wamu ’91, kumusanza lyaku Nova Scotia, mu Kavwumbi Kaniini 30, 1991. |
Akataa mayoba aaguwo lyuungisya boobo, kwakali
bwato bwaba sikuzuba nswi bwa Andrea
Gail. Mweendelezi wabwato Frank “Billy” Tyne, Junior, antoomwe
abasibwatonyina bosanwe, bakali kuzela nswi munsaa Nkomwe mpati ya Flemish Cap.
Nokuba kuti bakateelela milumbe iicenjezya kuti kulasika muyoba uula guwo
lipati, aaba balombwana bakasala kuti bazyokele kunkomwe nkaambo ciyobwedo
cakutontozya nswi tiicakali kubeleka bweelede alimwi zyoonse nswi
nzyobakajatide tiizyakali kunga zyakkalilila akuleka kubola. Aboobo, nibakali
kuzyokela kunkomwe kumaanda, bakuunjila mpuulakati muyoba mupati.
Majwi aacaalizya ookwa Silutwe wabwato
aalembedwe, akali aakuti: “Waboola, nobasankwa, waboola canguzu, amulibambile.”
Madolomu aamungwimba, ciyumwido camungwimba, acisanza azimwi zintu zyabwato
nzyezyakajanwa kazyiibauka zyakaceede kuzwa mubwato bwa Andrea Gail. Silutwe Tyne
abalombwana bakwe bosanwe, bakali akataa bantu aabo bakanyikila mumuyoba ooyo
wakapegwa zina lyakuti Muyoba Mupati wamu ’91.
Kuti ooyo niwakali buyo muyoba wakuzuma
akulabaula ndabo, aabo balombwana nibakanunuka. Kuti niwakali buyo guwo
lyuungisya, nibakazelauka mumbali. Kuti muncini uutontozya nswi niwatakaleka
kubeleka, balo nibakazumanana kuzela, akutanjila ntenda yalwizi. Pele muukusanganya
buyo eezyo zyoonse antoomwe, eeco ncecaaletelezya kunyikizya bwato akukosozya
buumi bwabantu boonse bakali mubwato oobo.
Muyoba
Mupati
Eeco
cakali ciindi cibotu, cakali ciindi camanyongwe, cakali ciindi camusela
wabusongo, cakali ciindi camusela wabafubafuba, cakali cintu cakusyoma
zinjaanji, cakali ciindi cikankamika, cakali ciindi camusela wa Mumuni, alimwi
aciindi camusela wa Musinze, cakali ciindi cakasensa kabulangizi, alimwi eeco
cakali ciindi camupeyo wakubula bulangizi; Twakalaa zintu zinjaanji kumbele
lyesu, pele kunyina cintu ncotwakajisi lwesu tobeni, toonse twakali kugama kuya
Kujulu, toonse twakali kutozya nzila iimbi – mubufwaafwi, eeco ciindi
cakalikonzyene aciindi camazubaano, cakuti bamwi basololi bamfulumende aabo
bakalaa mpuwo kapati, bakasinikizya bantu kuti bacitambule, nobayanda
nobatayandi, mukuyandisya buyo kuti cibe cintu cakulikankaizya.
~ Charles Dickens, A Tale of Two Cities
“Muyoba mupati” : “nkusanganya antoomwe
zyoonse zintu zicitika nokuba kuti kazyitalaa ntenda, pele kazizyicitika
antoomwe munzila yakuletelezya manyongwe aanyonyoona zintu.”1 Kuleka mbuli miyoba iicitika lyoonse, muyoba
mupati utalikila “munguzu zisangene zyazintu zicitikila antoomwe.”2 Miyoba mipati tiicitiki buyo lyoonse kufumbwa
ciindi, pele lyoonse iletelezya lunyonyooko eelyo niicitika.
![]() |
Lusyomo nko Kukoma! |
Musela wacisambomwe mucooko ca Bukuwa wakali
musela wamuyoba mupati —musela wamizeezo minjaanji iikazyanya—akuzunduna.
Mucisi ca France, kulwana mfulumende kwakali lutide. Mucisi ca Germany, Martin
Luther wakali kusandulula Bbaibbele mumulaka uumvwugwa bantu banjaanji,
akunyansya poopo mukukulwaizya muzeezo wakuti bantu balakonzya kufutulwa
kwiinda mulusyomo lwalo kakunyina acimbi. Mucisi ca Italy, Giordano Bruno
wakali kusendekezy kuti nyenyezi zyakali zibeelz zyazuba zili kulaale,
kazyizingulukidwe nyenyezinyina azimwi kumwi Pietro Pomponazzi wakali kukazya
muzeezo wakuti muzimo wamuntu tuukonzyi kufwa. Munyika Mpya, cisi ca Spain
cakazunda Bulelo bwaba Aztec. Mucooko ca Bukuwa coonse, lumamba lwaba Mozilemu lwakali kusaala, kujaya akutola buzike
kufumbwa muna Kristu ngobakaswaanganya munzila yabo.
Cooko ca Bukuwa coonse cakali zwangene
akuzandukana akataa Bakatolika a Basikutongooka. Muzeezo wa mulawo
wazilengwa leza —wakuti bantu boonse balaa lwaanguluko alimwi
baleelene —wakatalika kubaa mpuwo
akusimya akataa bantu. Mizeezo mpiya yakaletelezya kuyeeyela zinjaanji,
amakanze mapya mumyoyo yabantu batuba banjaanji aabo bakali kutundululwa eelyo
nibakatalika kulwana mitelo mipati eeyo basimalelo babo njibakali kubakulaika
kuti babbadele. Zyoonse eezyi zyakaleta “muyoba mupati”ooyo wakapa kuti kusike
Musela wa Kusalazyilwa nikwakainda myaka
iili 200. Mukupyopyongana koonse ooku
kwakacinca zintu zinjaanji, umwi mukwasyi wakalukwete mulimo wakutobela
kasimpe, kakwiina makani kufumbwa cinga cabacitikila. Ciinci cabo cakubelekela
Mwami Yahuwah cakali ciindi cisyoonto buyo, cifwaafwi kapati — kulezya kusika
myaka yobile— pele mpuwo yabo, antoomwe amukonzyanyo wabo wakusyomeka nokuba
kuti bakapenzyegwa buti, ucizumanana kusikila buzuba buno.
Munsaa ciindi nceenya eeco Christopher
Columbus naakali kusoleka kubungilila mali aakubelesya kuyandaula nzila mpya
yakuya ku India kwiinda mukugamika kweenzya bwato kaya kumbo, kwakazyalwa mwana
musankwa ku Stauffen, Germany. Tazili zinjaanji zintu zyizyibidwe zya buumi
alwiiyo lwa mwana ooyo Michael Sattler, pele kulizyibidwe kuti walo wakanjila
mu Ŋanda yabapaizi ku St. Peter munsaa ku Freiberg. Kusyomwa kuti walo mukuya
kwaciindi, wakaba mweendelezi wa Ŋanda yabapaizi ya Benedictine, eeco
caambilizya kuti, walo wakali muntu munkutwe mumulimo, uukonzya kweendelezya,
alimwi akubaa ciimo cilondokede. Eelyo naakali mweendelezi, wakali mugwasyi
wamusololi mumulimo wakwe. Eeco cuuno cakalaa nguzu akupegwa bulemu kapati.
Eeco ncecintu cakapa kuti Michael abe umwi wabaabo balupatibapti bakasumpukide
mumazubaayo.
Nkaambo kakuti Michael wakali musongo alimwi
muntu uusyomeka,walo wakali zuunyene muzintu nzyaakali kusyoma. Walo
wakajatikene mukubambulula bapaizi ba Benedictine Bursfeld, akubukulusya moza
ku St. Peter. Mbuli mbwaakali mweendelezi, walo wakali kunoonga wakali
kweendelezya busena oobo. Pele kwakali kucinca zintu kwakali kuzyaa kuswena,
mbweenya mbocicitika lyoonse kuli baabo basyomeka akubaa busongo ncobeni.
Misela minjaanji niyakainda muleli
wacisi ca Amelika Abraham Lincoln wakapa kaambo kakuti: “Eelyo muntu uulubide
ncobeni kuti wakazwezya akukamvwa kasimpe, nkabela walo inga waleka kulubila
nokuba kuleka kusyomeka.” Michael wakali kusyomeka.
![]() |
Munzi wa St.Peter mu Freiburg, ku Germany, ooko Michael Sattler nkwaakasumpukila zyuuno zyamilimo. |
Akataa myaka yakuma 1520, bantu batuba
basikutongooka bakavwumpa munzi wa St. Peter. Bakatalika kutongooka kuti
bayanda lwaanguluko kuzwa kukubbadela mitelo akutundululwa kubaleli babo.
Kabajisi mizeezo minjaanji ya lwaanguluko akweelana kubantu babo, bakali
kuyanda bululami alwaanguluko lwamulawo akataa basyomi boonse, mbuli bwaamba
milazyo ya Mangwalo.
Bamwi akati bantu aabo bakali ba
Anabaptisti. “Anabaptisti” caambilizya kuti bakainduluka kubbizyigwa alimwi, nkaambo bakakaka lubbizyo
lwabana bavwanda kuti talujanwi mu Mangwalo pe. “Mbubuti mwana muvwanda mbwanag
wabaa muzeezo wakuliyeeyela kuti uyanda kubelekela Mwami Yahuwah?” Balo
bakazumanana kukazya makani aayo.Tee kayi awlo Mufutuli Lwakwe taakabbizyigwa
kusikilawaba mwaalumi mupati uukkwene maanu: “ Lino nibakabbapatizigwa bantu
boonse, awalo Yahushua wakabbapatizigwa. Naakacili kukomba Yahushua, julu lyakajaluka,
Muuya wa Yahuwah wakamuselukila muciimo cankwilimba,
eelyo ijwi lyakamvwigwa kuzwa kujulu kaliti, “Nduwe Mwanaangu ngwenjandisya
ndabotelelwa anduwe” (Luka 3:21-23, KJV)
Cilakonzyeka, alimwi inga kacili masimpe
kuti, aabo bantu bakaleta matongoosi aabo kuli Michael, ooyo wakali mweendelezi
ciindi eeco. Nokuba kuti kunyina cilembedwe caambilizya mizeezo njaakabapa,
pele kuli tusimpe totatwe tizyibidwe tujatikizya nguwe:
- Michael Sattler wakali muntu
uusyomeka musongo alimwi mwaalumi uuzyandamene mu buna Kristu. Aboobo, eelyo
naakamvwa kasimpe nkaakatondezyegwa, walo taakalelema kukatambula akukazumina
mubuumi bwakwe. - Michael wakaleka bweendelezi
mubusena oobo akataa mwaka 1525.3 - Naakayaamuka munzi wa St.
Peter, Michael wakeenda musinzo kuya kubusena bwa Waldshut ooko nkobakazyila
banjaanji aabo bakali kutongooka.
Lino mbotwazyiba twaambo ootu, ncintu
citakwe ntenda kukosozya makani kuti, Michael wakabafwida lweetelelo aabo bantu
bakali kumutongookela akuyandisya,
nokuba kusandulwa, kuya kulusyomo ndobakajisi. Ncobeni naakasika kuya ku
Waldshut, walo wakalaa ciindi cibotu cakuti ayindizya kubala akuvwuntauzya
zintuzyoonse nzyobakali kusyoma ba Anabaptisti.
Myezi
misyoonto buyo niyakainda, mu Kavwumbi Kaniini 6 kusikila 8 bwamwezi ngweenya
ooyo, Michael wakasangana kutongookela lubbizyo lwabana bavwanda ku Zurich,
Switzerland. Kunooli walo wakaunka buyo kuti akaakuteetele makani wwonse
aazwanganinwa muciiyo eeco. “Kusikila mu 1525 kubambulula lusyomo kwakasimpwa
mumunzi wa Zurich.”4 Nokuba boobo, Basikutongooka bamumunzi wa
Zurich tiibakaninga zyibisya ncowliiminina lwaanguluko lwabupaizi: lwaanguluko
lwamuntu kuti akombe cakuliiba mbuli mbwaliyeeyela mumizeezo yakwe mwini.
Basikutongooka bakali mufulumende bakaankakusubula akutundulula ba Anabaptisti,
bakamwaanga Michael akumuwaalila muntolongo. Mpoonya walo wakaangululwa mu
Kaanda Kaniini 18, 1525, naakasyomezya kuti ulayaamuka akuzwa mucooko eeco.
Ooku kupenzyegwa kwakali kulabila buyo cintu
cakatobela waawo.
Beleka
nkaambo busiku bwasika . . .
Ciimo
cisyomeka cilayubununwa muzintu nzyotulisalila tobantu eelyo notuminidwe –
mbweenya mbuli ciminya mbociindizya kusyaanikizya, acalo ciimo cilaindila
kuyubunuka, azyalo zintu nzyasala muntu uula ciimo eeco zilatalika kulibonya
masimpe mbuli mbozyibede ncobeni. ~ Robert McKee, Story
![]() |
Cifwanikiso ca oyilo ca Michael Sattler kakambauka musokwe. |
Cimwi ciindi cakataa myaka ya 1525 kuya ku
1526, Michael wakakwata mukaintu wakalaa zina lyakuti Margaretha ooyo wakali
nabutema waku Beguine. Mbweenya mbuli Michael, Margaretha awalo wakali musongo
akusyomeka alimwi wakasiya mulimo ngwaakali kubeleka nkaambo kazintu
nzyaakatalika kusyoma kuti nkasimpe. Mubuzuba bwa Ganda Pati 1526, Michael
wakabbizyigwa alimwi kali mwaalumi mupati. Eeci cakali cintu ncibakacita bobile
kabalyaabide ncobeni, nkaambo kunooli awalo Margaretha wakainduluka
kubbizyigwa.
Bantu bataanzi bakabambulula lusyomo
bakakwabilila lwaanguluko lwa mizeezo yamuntu kuti ndwaanguluko lupedwe kumuntu
kuzwa ku Mwami Yahuwah. Nokuba boobo, mpoonya buyo bupaizi bwa Basikutongooka
nibwakaba bupaizi bwacisi, oobo bupaizi bwakatalika kutundulula akupenzya
bantu.
Aaka nkasimpe kazyibidwe kabotu abalemi
bazintu zyamisela bamazubaano kuti, kupenga kwa ba Anabaptisti kwakali kwiinda
kucisa kupenga kwa bana Kristu bataanzi nkobaapengela mubulelo bwa Loma
wamituni! Kupenzya kwakatalikila ku Zurich kaindi kasyoonto Bakwabonyina mulusyomo nibakamanizya
kubamba mbungano. Kwakaba kusubula bantu muntolongo, zimwi ziindi kusubida
muntu mumulindi uutakwe mumuni, mpoonya akujayigwa kakutobela aawo. Mukaindi
kasyoonto basololi akataa Bakwabonyina
mulusyomo bakasweekelwa maumi aabo kwiinda mukupenzyegwa.
Bupaizi bwa Anabaptisti bwakaambwa kuti mulandu mupati. Kwabikkilwa myuulo yamali manjaanji
yakujatya ba Anabaptisti. Akwalo kubapa cakulya nokuba zyuli lyakoona, wakaba
mulandu. Musololi walumamba ku Bavaria, mu 1527, wakapa malailile aakubikka ba
Anabaptisti muntolongo akuti bakaumpweacisamu cisimpidwe ansi — pele buyo kuti balilekelela, alimwi kuti
bacita boobo, beelede kukosolwa
mitwe.5
Intenda yakusiya cilubide mukytobelakasimpe
nintenda ncobeni iiciliko mazubaano. Nokuba boobo, Michael a Margaretha bakali
kuyandisya kasimpe. Kasimpe kakali kalungu kaamoyo kwiinda cintu cili coonse
kuli mbabo. James Lane Allen wakalemba kuti: “Mapenzi taayaki ciimo camuntu,
pele ayubununa ciimo eeco.” Alimwi nkakasimpe aako kajatikizya banabukwetene ba
Sattler. Kupenzyegwa kwakayubununa ziimo zyabo zyakabambilwa mucikolo ca
Kujulu, kazibekema akumwekamweka mumuni wa Mufutuli.
Ciimo cokwa Michael a Margaretha
cakayubununwa mucilongwe cabo eeco cakazumanana abaabo bakali kuzyanaya azintu
nzyoabakali kusyoma. Kumamanino aamwaka wa 1526, Michael wakaunka ku Strasbourg
ooko nkwaakakukkala a Wolfgang
Capito, muntu mu German wakali kukwabilila lwaanguluko lwabantu
alimwi wakali musololi akataa Basikutongooka. Eelyo naakali ku Strasbourg,
Michael wakabonana awumwi Sikutongooka Martin Bucer.
Capito a Bucer bakali kukazya Michael mutwaambo tunjaanji, kusanganya akaambo
kaba Anabaptisti kakukaka kubbizya bana bavwanda. “Basikutongooka aciindi eeco
bakali kusulaika ba Anabaptisti nkaambo
kamizeezo yalusyomo lwabo, alimwi nkaambo bunji bwabo tiibakayiide alimwi tiibakali
bampelenge. Michael, nokuba boobo, wakali kweendelana ambabo, aboobo bakatalika
kumulemeka. Walo wakabakombelezya kuti baangulule ba Anabaptisti boonse
mbubakawaalide muntolongo.”6 Nokuba
kuti kwakali kwiimpana akata zintu nzyobakali kusyoma, Michael wakalaa lubomba
alimwi wakalaa moyo uusangalala mbuli mbukwaalibonya eelyo walo naakaamba kuti
Capito a Bucer bakali “basazinyina bazyandwa muli Leza.”
Nokuba akataa basyomi bamazubaano, aabo
batobela kasimpe lyoonse balasulaika akupa milandu minjaanji kuli baabo
batatobeli mumuni mupya. Ncintu cuubauba kusulaika bantu akwaamba kuti
balisweekede aabo bacilamatide kuzintu zilubide. Ciimo caluyando cokwa Michael,
camoza mbuli wa Kristu kuli baabo batakali kumvwana anguwe, mbobumboni kumuntu
uuli woonse uutobela kasimpe mazubaano. Kubaa lubomba, kubikkila bamwi maanu,
kulemekezya ciimo camuntu omwe-omwe, ncecintu cibusya ciimo eeco mumoyo wamuntu
umwi. Naakajayigwa Michael, ba Capito a Bucer bakali kumwaamba kuti wakali
“mulongwe wabo uuyandwa muli Leza.” Eeco ncintu caambilizya zintu zinjaanji
muciimo cokwa Michael Sattler mumusela ooyo bunji bwa Basikutongooka
nibakazyibidwe kuti bakali kucisa akuumpa kufumbwa muntu ngubatakali kumvwana
limwi.
Ciindi ncaakali kubelekela Julu Michael
cakali cisyoonto kapati, pele kwakamvwika mpuwo mpati mumulimo ngwaakacita
kuzwa ciindi eeco iicimvwika asunu kusikila mazubaano. Mumwezi wa Mukazi Maziba
kusikla mu Mulumi 1527, Michael wakabweza lweendo kuya ku Lahr, munzi wakali
kunyika lya munzi wa Freiburg, kuti akaakwaabanye kasimpe kuli bamwi.
Kumamanino aamwezi wa Mulumi, wakaunka kumunzi wa Schleitheim kuti akanjile
muswaangano antoomwe abamwi ba Anabaptisti basyoma. Ooyo wakali muswaangano
wakusisikizya buya. Zyakali ziindi zyantenda mpati eezyo. Aabo bakaimvwi
kumbele mubusololi ciindi eeco, bakali kulangilwa buyo kupona myaka yobile.
Michael wakalezya kupona kusika amyaka eeyo.
Michael wakakkala cuuno akusolweda
muswaangano ooyo mu Mulumi 24, ooko ba Anabaptisti nkobaaswaanganina kuti
bakaakumvwanane zintu nzyobasyoma. Eeco cakali ciindi cakubambulula lusyomo.
Kunze lyakukaka kubbizya bana babvwanda, balo baakaka kukonkezya kabatambikide
maanza atalaa Bbaibbele mbuli mbobacita munkuta, nkaambo eeco cakali kusampuzya
majwi ookwa Yahushua; balo bakati kubbizya bana bavwanda cakali cintu
caantangalala citondezya buyo kuti muntu uusyoma ulitondezya lusyomo lwakwe;
alimwi, akuti cintu cigambya atalaa zyoonse ncakuti, bakakulwaizya kwaandaanya
Cikombelo a Mfulumende!
Nibakamanizya kumvwana mutwaambo tuli
ciloba, Michael wakalemba Cikonkezyo ca Lusyomo
lwabo mucibalo cilembedwe mutwe wakuti Schleitheim
Confessioni. Eeci cibalo cicilaa nguzu zipati akataa zikombelo zyaba
Amishi, Mennonite, aba Baptisti kusikila buzuba buno.
Munzi wa Schleitheim, kunyika lya munzi wa Zurich munsaa lukwakwa lwaku Germany.
“Eezi
nzyeziindi zisunka myoyo yabantu . . .”
Ime
ndakaiya kuti kukkazyika camba takuli kubula bukandu, pele nkuzunda kuyoowa.
Muntu uukkazyikide camba tali muntu uutayoowi, pele muntu uuzunda kuyoowa. ~
Nelson Mandela
Kuli kukkomanina kwamoza mukucita cintu
ncozyi kuti cililuleme. Kakwiina kudonaika, Michael a Margaretha Sattler
bakalimvwide kukkomana kumwi kabalangila kasimpe eelyo nibakamanizya
muswaangano ku Scheitheim. Tiilyakalampa, nokuba boobo. Petulo wakacenjezya
kuti: “ Amulibatamike akupakamana, nkaambo sinkondonyoko Saatani uleendeenda
mbuli syuumbwa wabutambo uuya buyandaula ngwatilume.” (1 Petulo 5:8, KJV)
Kufumbwa kuti kasimpe kazwidilila akuzunda
cibi, boonse aabo bakazya kasimpe inga basolekesya kulanwa kasimpe aako. Kaindi
kasyoonto niwakainda muswaangano waku Schleitheim, Michael a Margaretha
Sattler, antoomwe abamwi basyomi ba Anabaptisti, bakaangwa ku Horb nkaambo
kamalailile ookwa Silumamba Joachim von Zollern, mutumwa wa Musololi walumamba
Ferdinand waku Austria. Kuzwa mumwezi wa Miyoba 1527 nibakaangwa, bakatolwa
kuntolongo yakali mungazi ku Binsdorf.
Aaba bakali bantu banyama mbuli ndiswe
toonse. Bakaangwa mumazuba masyoonto buyo niwakainda ooyo muswaangano
wakazwidilila ku Schleitheim, bakasiya bunji bwabasyomi kabayoowede alimwi
kabatunukide. Kunyina muntu uuyanda kupenzyegwa, kusubulwa, kutundululwa
akujayigwa pe. Kuzwa muntolongo oomo mwaakabede, Michael wakalemba lugwalo kuli
mbabo, kabakulwaizya kuti bayume akuzulila lusyomo.
Ime ndimwaambila ncobeni kuti kwiinda
muluzyalo lwa Mwami [Yahuwah], kuti, amusongwaale nywebo, amweende mbuli
basaante bokwa [Yahuwah]. . . . Kutabi muntu uumuzyola kuzwa kumakanze eenu,
mbuli mbucaacitikila bamwi kusikila ciindi cino; pele amweende kamukkazyikide
camba, kakwiina kuzelauka, kuti mulikulike ciciingano ca Mufutuli [Yahuwah]
eeco ncaakalazyika ali ndinywe, akucilazyika ansi kuti muleke kumulemekezya
akumutembaula [Yahuwah], akutalika kusampaula akutyola milawo Yakwe iiteeli,
yamasimpe alimwi iiletela buumi.
Mutatyompokelwi, kuti mwakalalilwa a Mwami
[Yahuwah] . . . nkaambo ooyo [Yahuwah] ngwayanda ulamulaya, mbweenya mbuli wisi
mbwalaya mwanaakwe musankwa ngwayandisya. Nkuli nkomunga mwagama kuti mwatalika
kutija Mwami [Yahuwah]? Ninzi cinga camugwasya kuti nywebo mwasulaika
[Yahuwah]? Hena tali [Yahuwah] uuzuzya julu anyika?
. . . Alimwi kutabi muntu uumwaatula kuzwa
atalaa amusemo ooyo uulazyikidwe mu Mangwalo aasetekene, alimwi waandidwe
abulowa bwa Kristu abamwi bakamboni banjaanji bokwa [Yahushua]. . . .
Amuzibeteke zyoonse nzyemulembela inywe; amubikke twaambo ootu nobasazima
mumyoyo yenu , . . . kutegwa mukajanwe kamuli bana babombe myoyo, bazyala
micelo alimwi bateelela Mwami [Yahuwah]. Nobayandwa banabokwesu, mutakankamani
kuti ndabelesya majwi aalema kwaamba kaambo aaka: nkaambo ndacitila cintu eeco
kucitila mulimo umwi. Basazima bamwi bakamwaambila kale kuti swebo tobamwi tuli
kale muntolongo; alimwi kuzwa aciindi abalo basazima baku Horb nibakaangwa,
bakatuleta ku Binzdorf. Muciindi cino tunjide mumapenzi aa basinkondoma
manjaanji. Aciindi cimwi bakatukonga kutwaangilila; mpoonya akutuumpila
mumulilo, alimwi akutuyasa acceba. Muntenda eeyi mebo ndalyaaba cakumaninina
kuluyando lwa Mwami [Yahuwah], alimwi antoomwe abanabokwesu bamwi amukaintu
wangu, twakalibambila kufwida bumboni Bwakwe, mpoonya Ime ndakayibaluka
banabokwesu batasyomeki bamweelwe mupati, alimwi andinywe, nokuba kuti muli
bangaye buyo, inywe nokabunga kasyoonto; alimwi, kuli babelesi basyomeka
basyoonto mumuunda ookwa [Yahuwah] . . . aboobo Ime ndayeeya kuti ncinbotu kuti
ndimusinsimune kumakani aaya, kuti mututobele swebo munkondo iino, kutegwa
mutatyompokelwi nomulaigwa a Mwami [Yahuwah].7
![]() |
Zisyomyo Zipati Ziyandisi |
Majwi ookwa Michael alisalede mbuli golide,
kaatazimide mumisela milamfu. Lusyomo lwakwe muli Yahuwah, aluyando lwakasimpe
ndwaakajisi, tiilwakali kuzungaanyigwa.
Lubeta lwakacitika mu Kaanda Kaniini 17-18,
1527, ku Rottenburg. Michael wakaiminina basintolongo boonse, katondeka ku
Mangwalo kuti nzyenguzu zilaatala aazyoonse mumakani aaciluleme acilubide.
Michael wakalizyi kuti kubaa moza ncintu
ciyandika kwiinda buyo kwaamba kumulomo kuti muntu ulasyoma: ngo mulimo wamoyo
wamuntu wini. Ngooyu mukonzyanyo, mukukwabilila beenzinyina ba Anabaptisti
mukaambo ncibakali kukakila kubwezya zilwanyo, walo wakati:
Kuti ba Turkii batuboolela kuzyootulwana,
swebo inga tiitwabalesya pe; nkaambo cililembedwe kuti: Webo utajayi. Swebo
tatweelede kulikwabilila katulwana aba Turk abamwi batupenzya, pele tweelede
kukombelela [Yahuwah] mumipailo yakulyeetezya kutegwa tukonzye kusyomeka
akubeeleba. Pele Ime ndaamwaambila kuti, kuti kulwana nkondo nicali cintu
ciluleme, kupenzya, kwaanga akujaya bana Kristu batakwe kaambo, kuleka ba
Turki, nikali kaambo kakucitila cintu eeco; pele inywe, nomuyanda kuba bana
Kristu, alimwi nomuyanda kulikankaizya muli Kristu, ndinywe mupenzya bakamboni
bana Kristu batakwe kaambo, akuba mbuli ba Turki mumyoyo yenu.8
Cakatola kukulwaizyigwa kapati kuti aambe
kaambo aako. Walo mukulikwabilila wakayungizya kaambo kamwi:
Inywe nobasimilimo bokwa [Yahuwah], Ime
ndamukulwaizya kuti muyeeye mulimo ooyo Mwami
[Yahuwah] ngwaakamwiitila, kuti musubule babisyi, kukwabilila
akukobelela batakwe milandu.
“Kakuli, swebo tiitwakabisyila Mwami
[Yahuwah] a Mulumbe Mubotu, inga mwalibonena kuti Ime nokuba basazima abacizyi
mbotuli limwi kuti tiitwakanyansya mujwi nokuba mukucita cintu cinyansya
mfulumende iili yoonse pe. Aboobo, inywe nobasimilimo bokwa [Yah], kuti
kamutaninga kumvwa nokuba kubala Jwi lyokwa [Yahuwah], amutumine bantu bayiide,
akuyandaula mabbuku aasetekene aamu Bbaibbele, kufumbwa mumusyobo mwaalembedwe,
alimwi amutukulwaizye swebo a Jwi lyokwa [Yahuwah]; alimwi kabakonzya
kututondezya kuzwa mu Mangwalo Aasetekene, kuti swebo naa tulilubide, swebo
inga twakkomana kweempwa akulilekelela alimwi akupenga cakuliyandila kufumbwa
mulandu acisubulo ncotutipegwe notujaninwa mulandu; pele kuti kakwiina
cilubide, Ime ndasyoma muli [Yahuwah], kuti inywe inga mwasanduka, alimwi
akutambula malailile.”
Naakali kwaamba boobo, babetesi
bakagwagwamuka kuseka akuguntana mitwe yabo, mpoonya mulembi wadolopo lya
Ensisheim wakati, “Ma yebo ootakwe mpuwo, ocigwebenga camupaizi, hena inga
twatalika kukazyana anduwe? Ooyo uusina bantu nguuti kakazyane anduwe, Ime
ndakusyomya ncobeni.”
Michael wakati, “kuyanda kwa [Yahuwah]
akucitwe boobo.”9
Nibakamanizya kuvwiya-vwiya muli cabo
babetesi kwa woola lyomwe akwiinda akati woola lyomwe, bakapiluka kuti
bazyoomupe mulandu:
Mukaambo ka Muleli Mweendelezi Uulemekwa kabwekelana a Michael Sattler,
lubeta lwakosozyegwa kuti, Michael Sattler weelede kutolwa kumujayi, ooyo
uyoomutola kubusena nkwayoojayilwa, akumukosola mulaka wakwe; mpoonya
akumuwaalila munkalaki, oomo mwatikavwalaulwe amubili acibulo cisubila kupya
mulilo; mpoonya aakuletwa kumulyango, mpoonya kasyaanikizyigwe ziindi zyosanwe
munzila njeenya eeyo.10
Ooyo wakali mulandu uutaambiki, uusinganya
ncobeni: kukosolwa mulaka wakwe akukwamaunwa cikanda caamubili azibulo zisubila
kupya mulilo, mpoonya akuumpwa. Bamwi basintolongo bakalilekelela. Michael,
nokuba boobo,wakaliyumyayumya. Mu Kaanda Kaniini 20, 1527, Michael wakatolwa
akataa dolopo lya Rottenburg akutundululwa. Mumasunko woonse aayo, lusyomo
lwakwe tiilwakazungaana. Nokuba kuti cibeela camulaka wakwe cakatendwa, walo
wakazumanana kupaila, kaamba kuti:
“Singuzuzyoonse, O Mwami [Yahuwah], nduwe
nzila akasimpe; nkaambo Ime nsyeejanwa kulubila, Ime buno buzuba kwiinda
mulugwasyo lwako, ndilapa bumboni ku kasimpe akukonkezya abulowa bwangu.”
Mpoonya aawo wakatonkelwa mumulilo mupati. Eelyo ntambo nzyaakaangidwe nizyakamana
kupya, Sattler wakapa citondezyo kunkamu yakali kumulangilizya kuti walo wakali
kkazyikide moyo mukujayigwa yamusyobo ooyo alimwi wakapaila kuti, “Taata,
Ime ndabikka muya wangu mumaanza aako.”11
Mubuzuba bwa Kaanda Kaniini 20, 1527, Michael Sattler wakaangililwa kumalele naakamanizya kutundululwa, akutonkelwa mumulilo, akukonkezya bumboni bwakwe kwiinda mubulowa bwakwe. Wakali mu Anabaptisti kulezya buyo myaka yobile.
Kusyomeka
kusikila ku Lufu
“Kubaa
camba kwini nkuzyiba kuti ulimyankutidwe kotaninga talika, pele yebo ulatalika
nokuba boobo akwiinda muli zyoonse kakwiina kulilesya.”
~ Harper Lee, To Kill A Mockingbird
Kuli makani masyoonto buyo aazyibidwe ookwa
Margaretha Sattler pele awalo wakatobela mwaalumi wakwe kaindi kasyoonto
mulufu. Margaretha “wakali mukaintu muyumu mulusyomo alimwi ngumwi akataa
bamakaintu bangaye bakanjide mulimo wa Kubambulula lusyomo. Bunji bwabamakaintu
aabo mbaakaangidwe limwi bakali bamakaintu ba Bazangi, pele bunji bwabo
bakaangululwa nkaambo tiibakasangene mumulimo ooyo alimwi bakalilekelela
nibakaangidwe.”12
Nguzu akubaa camba kwakwe kwakakankamika
Muleli mukaintu waku Hechingen, mukaintu ookwa Silumamba Joachim von Zollern
ooyo wakapede malailile aakuti ba Sattler baangwe, alimwi wakali mubetesi
mupati nibakabetekwa. Ooyu mukaintu wakaswaya Margaretha muntolongo,
akumukulwaizya kuti alilekelele akumusyomya busena bwakukkala mumunzi wakwe.
Bwiinguzi bwa Margaretha kumukaintu ooyo
butondezya nguzu zyalusyomo lwakwe. Eelyo mukaintu muleli ooyo naakasola
kwaambila Margaretha kuti wakanjila ntolongo nkaambo buyo kakuti wakali
mukaintu wabulemu uuteelela mwaalumi wakwe, Margaretha wakamwiingula
kataleyileyi kuti: “Ime nsyetobeli zintu nzyesyoma nkaambo nzyasyoma awalo
mulumi wangu. Ime nditobela mulumi wangu nkaambo kazintu nzyesyoma lwangu.”13
Mazuba obile kuzwa naakaumpwa mulumi wakwe,
Margaretha wakatolwa kumulonga wa Neckar akuyoonyikizyigwa muli Bwatatu, Kaanda
Kaniini 22, 1527. Bakali kwetene, kusikila munsaa myaka yobile buyo; alimwi
akuba basololi kusikila munsaa mwaka omwe.
Ciibalusyo cokwa Michael a Margaretha Sattler caambilizya buyo kuti: “Bakafwida lusyomo lwabo.”
“Tulizingulukidwe
akkumbi pati lyabakamboni . . .”
Kubaa
camba nkulilesya kuyoowa, kudyaaminina bukandu – kutali kuleka kuyoowa. ~ Mark
Twain
Maumi aaba Michael a Margaretha Sattler
akakosolwa, pele aabo bayoopona kusikila Mufutuli Yahushua akapiluke, aabo
beelede kupona mumazuba aakujala musela wanyika, balemekezya Mwami Yahuwah,
mbabaitwa kuti mumuni uumweka: eeco cisyomyo ncaakabacitila Mwami Yahuwah, Walo
ulakonzya kukucitila ayebo.
Stuart Hamblen wakali muntu uulikkomanisya
kapati, uukkala buumi bwakupobola lyoonse, mwiimbi, uusobana zisobano, alimwi
uutola milumbe muli sikapepele. Naakamanizya kulyaaba buumi bwakwe ku Mufutuli
Yahushua, wakatalika mulimo wakubambulula buumi aciimo cakwe. Aayo makani
akaduma ku Hollywood—kuleka buyo kuti akali kusesya—kuti ooyo muntu wakali
sikupobola akulikuna makoko lino wakasanduka akuba muna Kristu. Bumwi buzuba
masikati, Hamblen wakaswaangana amweenzinyina ngobasobana limwi John Wayne.
“Makani nzi ngeekamvwa aaya aajatikizya
nduwe, Stuart?” Wayne wakabuzya.
“Tee kayi ulizyi kale mbweenya mbobaamba
John,” Hamblen wakaingula. “Taali maseseke eeco cintu Leza ncanga wacita.”
“Eeco ncowaamba cimvwikaanga ndizina
lyaciimbo,” Wayne wakamwetamweta kumwi kaambila mweenzinyina.
Stuart Hamblen wakaunka kumunzi wakwe
akuyoolemba ciimbo cilaa mutwe ooyo. Bumboni bwa Michael a Margaretha Sattler,
nciiyo ncobayiisya buno buzuba; zyoonse nzintu zijanwa mulwiimbo lwakuti:
Taali
maseseke eeco Mwami [Yahuwah] ncakonzya kucita.
Ncaakacitila bamwi, Walo uyookucitila ayebo!
Katambikide maanza aakwe, Walo uyookulekelela.
Taali maseseke Mwami [Yahuwah] ncanga wacita.
Basyomi bamazubaano balaa ciindi cibotu
ciimpene. Lino swebo tukkala mumazuba aamamanino aamusela wanyika. Ciindi
camapenzi cili munsaa ndiswe. Eelyo myeembo
yaakutalika kulila , kucinyina ciindi kucakulelema kusikila
kumamanino. Kuzwa waawo, kupyopyongana kutaambiki kuyootobela atalaa nyika.
Eelyo madaimona aakulibonya kaalipeekezya kuba zilengwa leza zizwa kunyika zili
kulaale, akunyawita atalaa nyika yoonse, eelyo poopo
aakusumpulwa kuti abe muntu wiiminina bantu boonse, eelyo kukomba
kwalweeno kwaakusinikizyigwa bantu boonse kuti kabatayandi kufwa, hena yebo
ulaa lusyomo lwakuti ukazumanane kuteelela akubamba mulawo ookwa Yahuwah? Eelyo
Saatani nayooliyubununa kumwi kalicengeezya
kuti walo ngo Yahushua Lwakwe , kataminina kuti wakacinca Nsabata
yansiku akwiisandula kuba Nsondo yakkalenda lina Gregory, hena yebo
uyoozumanana kuyaamina Mujwi lyokwa Yahuwah lilikke?
Kuyeeyela buyo kupenzyegwa akufwa inga caba
cintu cifundusya mpeyo acikanda akugwisya moyo kuli nduwe. Yebo inga wayeeya
kuti tojisi camba mbuli baabo bakajailwa bumboni. Hena Ulizyi na? Abalo tiibakajisi camba pe! Ooko
kubaa camba ncipego cipegwa kuzwa ku Mwami Yahuwah kubana Bakwe basyomeka,
eelyo nociyandika cipego eeco.
Yebo toyelede akulipenzya kuyoowa mazuba
aacizya kumbele. Yebo toyelede kulipenzya kuyeeya kuti naa uyootama eelyo
wakutalika kupenzyegwa. Yebo ulakonzya kusiila zintu zyoonse eezyo mumaanza
ookwa Taata waluyando.
Muyoba
uuyoosya ulazya! Inguzu zyamusinze zyabusofwaazi,
zyamadaimona abantu banjidwe mizimo, ziyooswaangana antoomwe atalaa nyika kuzimaanya
bantu boonse balemeka Mwami Yahuwah.
Yebo mulimo wako, buno buzuba, ngwakumuzyiba
kabotu Mwami Yahuwah cakuti, yebo ukakonzye kuyaamina kuli Nguwe, kuzisyomyo
Zyakwe, akuluyando Lwakwe kutali kucintu cimbi kunze Lyakwe pe.
Kosala. Obuno buzuba! “Maanza aakwe
alikutambikide, Walo ulilibambide kukulekelela yebo.” Nkooko koya kuli Nguwe
lino.
Obuno Buzuba.
Muyoba uutaambiki ulazya. Kolibambila buno buzuba kuti eelyo waakukuumputa muyoba ooyo, yebo utakazungaani pe.
“Nguzu zyesu
amayubilo ngu Yahuwah, ngomugwasyi uuliwo muciindi camapenzi oonse. Nikuba kuti nyika izungaane inga tiitwayoowa pe,
inga tatuwi nikuba kuti zilundu ziwide akati kalwizi. Pe, tatuwi, nikuba kuti
maanzi afufuma akuvwuuma, nikuba
kuti zilundu zitenkaane akuvwuuma kwawo.” (Intembauzyo 46:1-3, KJV)
3 Some sources suggest Michael may have left the monastery as early as 1523.
4 http://history-switzerland.geschichte-schweiz.ch/reformation-switzerland-calvin.html
5 http://www.gracegems.org/C/persecution_of_the_anabaptists.htm,
emphasis original.
7 Thieleman Van Bragt and Jan Luyken, Martyrs Mirror, pp. 419-420.
8 Ibid., p. 418.
9 Ibid.
10 Ibid., p. 419.
13 As quoted in The Radicals.