Manjezyeezya alaa ntenda â kapati eelyo
naali mumakani aabukombi. Kuti lusyomo lumwi kaluyeeme buyo amanjezyeezya,
nkokuti abwalo oobo bupaizi bwamusyobo ooyo bulilubide. Cintu cakweezyeezya
cijanika kanjaanji mubuna Kristu ncakweezyeezya kuti Mujibelo nje Nsabata ya
Mangwalo, alimwi Nsondo mbobuzuba naakabuka Yahushua Kristu kuzwa kubafu. Oolu
lusyomo alwalo luyakilidwe atalaa kweezyeezya kwamazubaano: kwakuti mvwiki
yamazuubano yakali kuzinguluka kupiluluka kakwiina kulekezya pe kuzwa
Kumalengelo. Pele twaambo tujanika akkalenda lina Juliyasi eelyo, tutondezya
kuti kweezyeezya kwamusyobo ooyu nkusweekela limwi kulubide.
Kkalenda lina Juliyasi lyakabambwa mu 45
B.C. Mbubwenya mbuli kkalenda lya Cisi ca Loma lyakasolwede, alyalo kkalenda
lina Juliyasi litaanzi lyakalaa mwwiki yamazuba aali lusele! Mazuba aamvwiki
mumakkalenda lyacisi lina Juliyasi akapedwe mabala aaya aatobela: A kusikila ku
H. Woonse makkalenda mana Juliyasi (fasti) aaciliko mazubaano azyila kumusela
wa 63 B.C kusikila mu A.D. 37.
Mvwiki iilaa mazuba lusele ilalibona cakusalazya kalifwalidwe azikomwe zyamabwe.
Kubambulula Fasti Antiates, lilikke kkalenda lya Cisi ca Loma liceede mazubaano.1
Mbuli bulelo bwacisi ca Loma mbubwaali kuyaa
kukomena, cakaswaanganya musyobo wabupaizi bwa Mithraisim, oobo bwakafwamba kuba
bupaizi mu Loma. Bupaizi bwa Mithraisim bwakaletelezya mvwiki ilaa mazuba aali
lusele aaitwa mazina aabaleza banyenyezi.
âTakweelede kudonaikwa kuti maseseke aaku
Iran (Pesiya) akayambukila kanjaanji akutambulwa mubupaizi bwabakomba zilengwa
leza, mbuli mvwiki iijisi Nsondo kuti mbuzuba busetekene. Aayo mazina
ngotubelesya mazubaano kwiita mazuba aali cisambomwe, katutakubwene, akatalika
kubelesyegwa eelyo Mithraisim naakabaa batobeli mumasena aakumbo, muntu inga
taabinda kubona mbokuswaaangene kutalika kwa Mithraisim akuulika mazina aa
Mithraisim kumazuba ngotubelesya sunu.â ((Franz Cumont, Textes et Monumnets Figures Relatifs aux
Mysteres de Mithra, Vol. I, p. 112.)
âBusena butaanzi bwaapedwe dies Solis (buzuba bwa Zuba) alimwi
ncecaapa kuti Nsondo ibikkwe akataa mazuba aabupaizi. Eeci ciliswaangene a
kasimpe kapati aaka, kutobela mvwiki
eeyo kwazisi zyaku Bukukwa.â (Franz Cumont, Astrology and Religion Among the Greeks and Romans, p. 163,
emphasis supplied.)
Nsondo tiikonzyi kuba buzuba oobo naakabuka
Yahushua kuzwa kubafu, nkaambo Nsondo tiiyakaliko mumvwiki iina Juliyasi
yamazuba aayo Walo naakali kupona. Kuya kumbele, Mujibelo tamukonzyi kuba
muNsabata ya Mangwalo nkaambo mvwiki yamazuba aali ciloba yakali kutalikila
mubuzuba bwa Saturn!
Mazyiba aakusambila bantu ookwa Titus, ku
Loma, akayakwa akataa A.D. 79-81. Kkalenda lisimbidwe akasamu lyakajanwa ooko
alimwi lilatondezya cakusalala kuti Saturn, leza wabulimi, kuti ngoleza
wabuzuba butaanzi bwa mvwiki.
Kkalenda lyaakasumu lina Loma
Dies Solis,
naa buzuba bwa Zuba, bulalibonya kabuli buzuba bwabili bwamvwiki. Luna,
leza-mwezi kasamide kapapa kamwezi mbuli mushini, ulaa buzuba bwatatu. Eeyi
mvwiki imanina mubuzuba bwa Venus, dies Veneris, oobo bweendelana abuzuba
Bwasanu bwamazubaano, eeco ciindi bwakali mbobuzuba bwaciloba bwamvwiki.
Mvwiki yabukombi bwazilengwa leza, mbeenya
mbuli kkalenda lina Juliyasi lyaaitambula, njabukombi bwamituni. Tusimpe
twamisela tuyubununa kuti Nsabata ya Mangwalo nokuba Buzuba Butaanzi bwa
Mangwalo tabukonzyi kujanwa kubelesya kkalenda lyamazubaano. Kuti kacili cintu
ciyandika kukomba mubuzuba bwini bumwi, nkokuti ncintu ciyandika akulindiswe
kuti tubambulule, kkalenda lya Mangwalo kuti tukonzye kubala kusikila
kubuzuba bwakukomba bwini oobo.
Ikkalenda litobezya mwezi-azuba lyaku Malengelo,
eelyo libelesya zuba amwezi antoomwe, njenzila ilikke yakujanya buzuba bwa
Nsabata bwamasimpe alimwi abuzuba bwini bwakubuka kwa Kristu kuzwa kubafu.
âWakapa mwezi mulimo wakutondezya ziindi
zyamwaka.â Intembauzyo 104:19
Ziindi zyamwaka2: mo’edim.
Imbungano zyabupaizi zyabantu bokwa Yahuwah.
Kwakali makkalenda obile ngobaali kukonzya
kubelesya bana Isilayeli muciindi Yahushua naakalaa nyika:
1. Kkalenda lyabukombi bwazilengwa leza,
litobezya zuba, lina Juliyasi alimwi lyamazuba lusele;
2. Kkalenda lya Bbaibbele, lyaba Hebulayo, eelyo litobezya zuba amwezi
alimwi lilaa mvwiki yamazuba aali ciloba alimwi mulongo wamvwiki zyalyo waali
kwiinduluka kutalika lyoonse mumwezi mupya.
Ndilili kkalenda webo ndyoyeeya kuti bana
Isilayeli (a Yahushua) ndibaali kubelesya?
Ibuzuba nokomba, oobo bujanwa mukkalenda ndyobelesya, nceciyubununa kuti nguni webo ngokomba.
1 Palazzo Massimo Alle Terme, ed. Adriano La
Regina, 1998.
2 “Since the Jewish festivals occurred at
regular intervals, this word becomes closely identified with them . . . Mo’ed
is used in a broad sense for all religious assemblies. It was closely
associated with the tabernacle itself . . . [Yahuwah] met Israel there at
specific times for the purpose of revealing His will. It is a common term for
the worshiping assembly of . . . [Yahuwah’s] people.” (See #4150,
“Lexical Aids to the Old Testament,” Hebrew-Greek Key Word Study
Bible, KJV.)