Kasimpe takakonzyi kulileba pe. Nokuba kuti
kuzinguluka mumbali lyako koonse kakuli kupyopyongana amanyongwe, Kasimpe
kalikke inga nkakanooyimvwi kakatakwe cikalwana.
Mukupyopyongana kwamizeezo iikazyana minjaanji,
kuli kutaminina kunjaanji ooko kulwana Nsabata
yamu Bbaibbele iitobezya mwezi-azuba nkaambo buyo kakuti kunyina luzyibo
akumvwisisya kasimpe kuliko akataa baabo balwana masimpe aaNsabata eeyi.
Boonse bantu bakakona kulubila kuzwa kuziyanza zyakapegwa
kuli mbabo kuzwa kubuna Kristu busangene amituni. Nokuba boobo, Mangwalo
ayubununa maseseke aaNsabata kuli yooyo kufumbwa Uusanyangula kasimpe. Kunyina
muntu pe weelede kucaala kali mukupyopyongana akulubila.
Ootu
twaambo tutobela ansaawa nkutwanga kuli
ciloba ooko kwakatalika kumwvugwa kakukazyana a Nsabata iitobezya mwezi-azuba
yamu Bbaibbele, Abwiinguzi bupedwe kukuzwanga ooko.
KUTWANGA #1: “Bantu
Babamba Nsabata iitobezya Mwezi-aZuba tababalilizyi mazuba aamvwiki amwi.
Kkalenda lyabo lizwide mazuba aatakwe nkwaabalilwa.
BWIINGUZI: Kunyina pe cintu ciitwa kuti “mbuzuba butakwe nkobubalilwa” nokuba
“buzuba butakwe cintu cili coonse.” Ciindi coonse ceelede kubalilwa, alimwi kkalenda
litobezya mwezi-azuba lyamu Bbaibbele, talisiide ciindi nociba cili buti anze
kacitabalidwe pe. Makkalenda aatobezya zuba luzutu amakkalenda aatobezya
mwezi-azuba antoomwe, abelesya kweenda kwazuba mukupima bulamfu bwa mwaka.
Nkaambo kakuti ciindi camwaka citola mazuba aali 365.25, eeco ciindi cibikkidwe
atala mu kkalenda lina Gregory cilabalilizyigwa akusanganya buzuba bomwe
mumyaka yone. Oobu buzuba “bwakusotoka”, mbuzuba bwa Mulumi 29 busanganyigwa
lyoonse mumyaka yone.
Mumakkalenda aatobezya zuba luzutu, myezi iliimpene bulamfu
alimwi tiisimpidwe kucintu cili coonse nociba buti cilengedwe a leza muzilengwa
leza. Kujanza limwi kkalenda litobezya mwezi—azuba lyamu Bbaibbele, lyaangilide
myezi kubweende bwa mwezi uulibonya ameso. Ikkalenda lya Bbaibbele litobezya
mwezi-azuba, kujanza limwi, lyaangilide myezi yalyo antoomwe abweende bwa mwezi
uulibonya. Ciindi citola mwezi kuti kuucilibonya tuuli mweelwe wiimvwi kuutacinculuki
mbubonya lyoonse pe, mbweenya buyo awalo mwaka uutola zuba nolizinguluka nyika
mbuutali mwaka wamazuba aatacinculuki. Mwezi utola mazuba aali 29.5 kuzinguluka
nyika. Nkaambo kaako, imwi myezi ilaa mazuba aali 29 alimwi imwi myezi lilaa
mazuba aali 30.
Mumwezi uutola mazuba aali 30, buzuba bucaalizya muli aali
30 busikila akataa Nsabata ncaalizi yabuzuba bwaciloba bwa mwezi ooyo aBuzuba
butaanzi bwa Mwezi Mupya uutobela. Aboobo, oobo buzuba bwamakumi otatwe (30th),
tabuli mucibeela camvwiki icaalizya mumwezi wainda alimwi TABULI buzuba
“butakwe” cintu. Bulaa cibeela mumwezi uumanina muli mbubo, nokuba kuti tabuli
mumvwiki yamwezi ooyo nokuba mumwezi uutobela. Mbuzuba bwakulanduka mwezi
wainda kuya mumwezi uutobela.
KUTWANGA #2: “Mukkalenda
litobezya mwezi, Nsabata ilasensela ooku akooku! Mwezi omwe omwe Nsabata
isikila mumazuba aayimpene aamvwiki. Zimwi ziindi ili muli bwa Muvwulo, mpoonya
mwezi uutobela ili muli Bwatatu alimwi amuli Bwane kuzwa waawo. Kwiina
niikkalikila mubuzuba bomwe lyoonse pe.”
BWIINGUZI: cintu cilibonya antangalala ciimpene akataa kkalenda lina Gregory
akkalenda lyamu Bbaibbele, cijanwa mu
kuzinguluka kwa mvwiki. Ikkalenda lina Gregory mbuli kkalenda
lina Juliyasi eelyo lyakainda kumbele kwalyo, lilaa mulongo wamvwiki
uutaleki kuzinguluka. Pele kkalenda lyamu Bbaibbele, mbuli makkalenda woonse
aansiku, talijisi mvwiki zyili boobo pe.
Nkwiimpana buyo kwamulongo wamvwiki ooko kupa kuti Nsabata
iitobezya mwezi-azuba ilibonyaanga ilasensela ooku akooku mu kkalenda lina
Gregory.
Kkalenda lyamu Bbaibbele lilitonkomene kweenda munzila
njeenya lyoonse. Nkaambo kakuti mulongo wamvwiki wa kkalenda lyamu Bbaibbele
ulainduluka kutalika bupya mubuzuba bwa Mwezi Mupya, mpoonya mazuba aamwezi
ooyo alasika lyoonse mumazuba ngeenya
aamvwiki.
Eeci teesyi ncecilibonya mu kkalenda lina Gregory litobezya
zuba luzutu. Insabata yabuzuba bwa ciloba ilasensela ooku akooku, kuzwa kubuzuba
bumwi kuya kubuzuba bumwi butobela bwa mwezi, kutegwa isimpe mazuba aamwezi
omwe-omwe kumwaka woonse.
Kwiinda kusensela ooku akooku, Nsabata yamu Bbaibbele ili
mbweenya lyoonse alimwi isikila mubuzuba bwa lusele, bwakkumi abwasanu,
bwamakumi obile abwabili, abwamakumi obile afuka bwa mwezi uutobezya
mwezi-azuba.
KUTWANGA #3: “Myezi
Mipya tiikonzyi kuba Nsabata nkaambo buyo kakuti Bbaibbele lipede mikonzyanyo
minjaanji yabantu bali mulweendo nokuba kubeleka mumazuba aa Myezi Mipya!”
BWIINGUZI: Cili masimpe kuti Bbaibbele lipede mikonzyanyo yabantu beenda
misinzo nokuba kuyaka cikombelo mumazuba aa Myezi Mipya. Cili boobo nkaambo
kakuti myezi Mipya tiili Nsabata zyabuzuba bwaciloba pe. Bunji bwazintu
zikasyidwe mbuli kweenda misinzo omuntu kotukkide naa kobwezede mukuli uulema
akujika mu Nsabata, tiizyakali cibeela camazuba mataanzi aa Myezi
Mipya.
Nokuba boobo, mazuba mataanzi aaMyezi Mipya, mazuba aakukomba ncobeni mbweenya mbuli
Nsabata. Eezi zyakali ziindi zyakusekelela akulumbaizya nkaambo kazileleko
eezyo nzyaakatambula muntu mumwezi wakainda alimwi akubambulula cilongwe cesu
akataa ndiswe Mwami mumwezi mupya watalikwa. Myezi
Mipya ili muciga cayo ilikke mbuli mazuba aakupaila.
Eeci ncintu citondezyedwe muzituuzyo eezyo ziyandika
kutuuzyigwa mubbuku lya Myeelwe 28 a 29. Mazuba aatakali kuyandika
kutuuzyigwa zipaizyo zinjaanji, akali mazuba aakubeleka akataa mvwiki. Nsabata
yabuzuba bwa ciloba yakali kuyandika kubaa zipaizyo zinjaanji kwiinda mazuba
aakubeleka akataa mvwiki. Mazuba mataanzi aaMyezi mipya, akali kuyandika kubaa zipaizyo
zinjaanji kwiinda Nsabata yabuzuba bwa ciloba. Pele alikke mapobwe aciindi comwe amwaka ngaakalaa zipaizyo
zinji kwiinda Myezi Mipya.
Mangwalo atuletela Mazuba mataanzi aaMyezi Mipya kuti
nciindi cakukomba eeco cicinooliko kukabe kutamani:
Alimwi kuyooba kuti, kuzwa ku Mwezi mupya
omwe kusikila ku Mwezi Mupya uutobela, alimwi akuzwa ku Nsabata yomwe kusikila
ku Nsabata iitobela bantu boonse bayooboola kunembo Lyangu, mbwaamba Yahuwah
(Langa Izaya 66:23.)
Boonse aabo bayandisya kukomba Mulengi wabo bayoocita oobo
muziindi Zyakwe nzyasalide: ziindi zyakukomba zisalidwe mvwiki amvwiki, mwezi
amwezi, alimwi mwaka amwaka.
KUTWANGA #4: “Ooyu muzeezo wa Nsabata iitobezya Mwezi-aZuba ulalikazya lwawo. Kuti ooyu muzeezo niwali wamasimpe, caambilizya kuti Kulonga nikwakaba mu Nsabata iitobezya mwezi azuba, aboobo akutyola Nsabata.”
BWIINGUZI: Masimpe kuti bana ba Isilayeli bakayaamuka kuzwa mu Ijipita mubuzuba bwakkumi abwasanu bwa mwezi mutaanzi. Nokuba boobo, tiibakatyola mulawo waNsabata, nkaambo mawoola aasetekene akamanide kale eelyo nibakanyamuka kubweza musinzo wakuzwa mu Ijipita.
Malembe aamu Bbaibbele alembedwe zintu zyobile zitondezya bweende bwaciindi kuzwa aciindi ca Kulonga.
- Cakacitika ciindi camasiku;
- Cakatola busena muli bwakkumi abwasanu bwamwezi.
- Caambilizya kuti eeco ciindi kwakali MWEZI UUZWIDE KUMWEKA – AKATAA mwezi.
Ciibalusyo 16:1 – Kobamba mwezi wa Abibu, akubamba pobwe lya Pasika kuli Yahuwah Elohimu wako, nkaambo mumwezi wa Abibu . . . . Yahuwah Elohimu wako wakugwisya mu Ijipita ciindi ca masiku.
Myeelwe 33:3 – “Bakayaamuka kuzwa ku Ramesesi mumwezi mutaanzi, mubuzuba bwakkumi abusanu bwamwezi mutaanzi; mubuzuba bwakatobela bwa Pasika, bana ba Isilayeli bakayaamuka kabatayoowede mumeso aabantu ba Ijipita boonse.”
Kyungizya kubuzuba aciindi camwezi eeco cipedwe aawa, muntu weelede kubikkila maanu kumabala aakuti “bakayaamuka kabatayoowede mumeso aabantu ba Ijipita boonse” nkaambo eeco caambilizya kuti cakali ciindi ca MWEZI UUZWIDE KUMWEKA – AKATAA mwezi mbuli mbomunga mwalibonena nyoonse
Buzuba bwa Kulonga bwakali muli bwakkumi abwasanu bwamwezo wa Abibu, mwezi mutaanzi, mubuzuba butobela bwa Pasika. Mumwezi uli woonse uutobezya mwezi-azuba, buzuba bwakkumi abwasanu lyoonse ni Nsabata yabuzuba bwaciloba. Nokuba boobo, bana ba Isilayeli bakayaamuka ciindi camasiku, naakaindide kale mawoola aaNsabata aasetekene.
Kweelede kwiibalukwa kuti Yahuwah Nguupa mulawo. Mbweenya buyo mbuli kasimpe mbokatakonzyi kulileba, Yahuwah Lwakwe NGO kasimpe, alimwi kunyina pe natyola milawo Yakwe.
KUTWANGA #5: “Mujibelo
lyoonse nje Nsabata yabuzuba bwaciloba. Ncobeni, alyalo bbala lyakuti ‘Nsabata’,
lyakayobozyegwa mumilaka minjaanji alimwi lyoonse lyaambilizya Mujibelo kuti
mbuzuba bwa ciloba.”
BWIINGUZI: Nkaambo buyo kakuti bbala lyakuti “Nsabata” lilalibonya mumilaka
minjaanji, teesyi bumboni bwakuti Mujibelo ni Nsabata yamu Bbaibbele.
Citondezya buyo buna Kristu nzila eeyo Nsabata mbuyakamwaikizyana akusangana
mubukombi bwa mituni. “Mujibelo,” mbweenya mbuli mvwiki zyizinguluka kakwiina
kulekezya, yakasanganyigwa buyo misela yakainda misyoonto kukkalenda.
Eelyo Juliyasi Cæsar naakatonkela kumbali kkalenda
litobezya mwezi-azuba lya Bulelo bwa Loma akubikka mucibaka calyo kkalenda
litobezya zuba luzutu, kkalenda lina Juliyasi, imvwiki yakalaa mazuba aali
lusele, kaapedwe mabala aayiminina buzuba bomwe-bomwe kuzwa A kusikila ku H.
Cifwanikiso citondezya kkalenda lyakabambululwa Fasti Antiates, kkalenda lilikke lyakali kubelesyegwa mubulelo bwa Loma eelyo liciliko mazubaano.
(Palazzo Massimo Alle Terme, ed. Adriano La Regina, 1998.)
Mbuli maseseke aabulozi bwa Mithraizimu bwaku Persia mbwaakatalika kubaa
mpuwo mu Loma, imvwiki iilaa mazuba aapedwe mazina aabaleza bamituni ayalo
yakatalika kubelesyegwa ndeenya eelyo. Eeyi yakali mvwiki yamazuba aali ciloba
aatalikila mubuzuba bwaleza mutuni Saturn, mumulaka wa ciLatini bulembwa kuti dies
Saturni, naa mbuzuba bwa Saturn. Buzuba bwabili bwamvwiki bwakali
buzuba bwa zuba mbuli leza wabakomba mituni, mumulaka wa ciLatini bulembwa kuti dies Solis, naa Buzuba bwa Zuba. Buzuba bwatatu bwamvwiki bwakali
buzuba bwa Mwezi, mumulaka wa ciLatini bulembwa kuti dies Lunæ, naa
buzuba bwa Mwezi. Imvwiki yakali kumanina mubuzuba bulembwa muci Latini
kuti dies Veneris, naa Buzuba bwa Venus, oobo bwiitwa mazubaano kuti Bwasanu.
BaLoma nibakatalika kutobela bupaizi bwa Mithraizimu,
bakacitila boobo nkaambo bakali kuyanda kusukumina ambali mvwiki yamazuba aali
lusela iina Juliyasi, akutalika kutobela mvwiki yuulikidwe mazina aabaleza
bamituni yamazuba aali ciloba:
Tacili cintu ceelede kudonaikwa kuti
kumwaikizyanya kwamaseseke aaku Iran [Persia], kwakatobelwa kanjaanji abantu bakomba
mituni, akusanganyigwa mumvwiki iijisi Nsondo kuti mbuzuba busetekene. Mazina
aayo ngotuulika mazuba aali cisambomwe aakubeleka, kabatakubwene
banamaleya, akaboolela akutalika kubelesyegwa
aciindi eelyo bupaizi bwa Mithraizimu nibwaajana bantu babutobela muzyooko zya Kumbo, alimwi muntu inga taabinda
kukosozya kaambo kuti oobo bupaizi bwakainda atalaa zyoonse akuba bupaizi
butobelwa abantu boonse. (Robert L. Odom, Sunday in Roman Pagansim, p.
157.)
![]() |
Cibumbwa caku Loma ca mutuni Mithra |
Bupaizi bwa Mithraizimu akali malweza
aakukomba zuba. Cintu cakatobela waawo ncakuti, Buzuba bwakukomba Zuba
bwakasumpulwa akuba bupati kwiinda woonse.
Bulemu bwaapedwe kubuzuba bwa dies
Solis [buzuba bwakukomba Zuba], mbubwaaletelezya kulanganya Nsondo kuti
mbuzuba bwabupaizi. Eeci ncintu ciswaangene akasimpe kapati, aaka kasimpe ka kusanganya akutalika kubelesya mvwiki
yabakomba mituni muzisi zya Bukuwa. (Franz Cumont, Astrology and
Religion Among the Greeks and Romans, p. 163.)
Mvwiki yabaleza bamituni yakaulikwa mazina aabaleza
bamituni. Mbuli mvwiki mbuyakali kuyaa kuyambukila masi amwi mu Bukuwa, aalo
mazina aabaleza bamituni aakaulikwa mazuba aamvwiki eeyo akayambukila muzisi
antoomwe a mvwiki eeyo.
Milaka minjaanji mazubaano itondezya kuti Bukatolika bwaku
Loma mbubwaainduluka kuulika buzuba butaanzi bwamvwiki, Nsondo, “buzuba bwa
simalelo” akuti Mujibelo, mbuzuba bwaciloba bwamvwiki, “Nsabata.” Nokuba boobo,
aaya TEESYI mazina aakutamalikilo aamazuba aamvwiki pe.
Mpuwo yabupaizi bwakupaila nyenyezi ayalo
yakali yambukide kapati mumbalaa cooko ca Bulelo bwa Loma, ooko buna Kristu
nkubwakasika aakale. Milaka ya English, Dutch, Breton, Welsh, aci Cornish, eeyo
milaka yabukuwa iiciliko mazubaano, ayalo icijizi mazina mataanzi aabaleza
bamituni aayo aakapedwe mazuba aamvwiki, alimwi eeyo milaka ilajanwa muzyooko
oomo buna Kristu mubwatakali kujanwa mumisela mitaanzi, eelyo mvwiki yakukomba
zilengwa leza niyakacili kuyaa kumwaikila munyika ya Bukuwa. (Eviatar
Zerubavel, The Seven Day Circle: The History and Meaning of the Week, p.
24.)
Buzuba bwa Mujibelo, mbweenya mbuli kkalenda lyakukomba
mituni lina Juliyasi, abwalo bwakatalika kubelesyegwa mumusela mutaanzi kuzwa
ciindi ca Kristu, alimwi mbuzuba bugaminina kuzyila kubukombi bwa ziseese
azibumbwa. Tabuli buzuba bwa ciloba bwa Nsabata bwamu Bbaibbele, alimwi kunyina
pe nuuba mulwi uuli buti wakwiinduluka kwiituluka mazina aakuti ni “Nsabata”
ooyo unga wasandula buzuba oobo kuti bube Nsabata yamasimpe yamu Bbaibbele.
Mazina aazibumbwa aawulikidwe mazuba
aamvwiki yamituni, aalo akazumanana kubikkwa amukkalenda lyamazubaano akataa
zisi zyaambwa buna Kristu. Kufumbwa ciindi notwiide kulanga kkalenda lileleenga
kubwaanda naa kunembo lyesu, lyoonse eeco nciibalusyo ceelede kututondezya kukamantana
kwa kukomba zibumbwa aBuna Kristu ooko kwakacitika nkaambo kakuzanga kupati
mubupaizi Buna Kristu – ooko “Kudilika musyule” kwakaambilizyigwa amwaapositolo
Paulu, ooko kwakacitika mumisela mitaanzi yacikombelo ca Buna Kristu alimwi
akubamba munzi wa Bbabbelo uusesemya alimwi kuuzwide malweza, lusyomo lutako mu
Mangwalo nanka mutubunga tulwanina bukombi akulyaamba kuba Buna Kristu.
(Robert L. Odom, Sunday in Roman Paganism, p. 202.)
KUTWANGA #6: “Kuzinguluka
kwa Mwezi kupa kuti muntu anyonganye akutyola buzuba bwa ciloba bwa Nsabata
oobo buzyila kumvwiki ya Malengelo.”
BWIINGUZI: Ncintu cakweezyeezya, ciyeeme aziyanza zitola ciindi cilamfu, kuti
mvwiki yakali kuzinguluka lyoonse kakwiina kulekezya kuzwa ku Malengelo. Nokuba
boobo, mvwiki yamazubaano, izwa cigaminina kukukomba zibumbwa amituni.
Kutalikila kumazina aamvwiki, kuya kumvwiki iizinguluka kiitalekezyi, bukombi
bwamituni inga bwatobezyegwa nkubwaatalikila. (Bufubafuba bwamwviki iizinguluka
kakwiina kupumuna bulajanwa amumweengwe uuzunguluka
nyika ooyo wakabambwa abantu kuti aawo mpaatalikilwa kubalilwa mazuba,
pele ooyo mweengwe tuuli mu Mangwalo pe.)
Cilikke cintu cikonzyana amvwiki yamu Bbaibbele, cijanwa
buyo mumweelwe wamazuba aali mumvwiki. Mvwiki yamazubaano amvwiki ya Malengelo,
zilaa mazuba aali ciloba. Nokuba boobo, mvwiki yamazubaano njalweeno lwa
Saatani alimwi yakabambilwa kukopa mizeezo yabantu batakubwene, kiikazyana
amvwiki iiluleme yamu Bbaibbele.
Mvwiki yamazubaano, italikila mu Nsondo akumanina Mujibelo,
alimwi yakazumizyigwa mu Muswaangano waku Nicæa mumusela wane kuzwa ciindi ca
Kristu:
Mumwaka wa 321 A.D., Constantine, muleli
waku Loma. . . kwiinda mumilawo yamfulumende wakabamba “buzuba bwakukomba
Zuba,” oobo ciindi eeco “bwakalaa mpuwo kapati nkaambo kabulemu mbubwaapedwe,”
kuti mbuzuba bwakulyookezya mu bulelo boonse. . . . Kubikka Nsondo
mumulawo cakapa kuti Nsondo isumpulwe akutalika kulanganyigwa kuti ili
mucibeela camazuba aamvwiki aali ciloba alimwi cakaletelezya kubikkilizya
Nsondo mu kkalenda lyakazumizyidwe mumulawo waku Loma. Ba Loma bakatusiila
kkalenda eelyo, alimwi muli ndilyo swebo tucilaa mazuba aazibumbwa kaawulikidwe
mazuba aamvwiki yoonse. (Robert L. Odom, Sunday in Roman Paganism, pp.
244.)
Mukutobela kupaila kwalweeno kuyandika
kutobela akkalenda lyalweeno, aboobo Muswaangano waku Nicæa wakapa kuti eeco
cicitike. Kkalenda lyamu Bbaibbele lyakaatulwa akkalenda lyazibumbwa
litobezya zuba luzutu, alimwi mvwiki yazibumbwa ayalo yakaatula mvwiki ya
Bbaibbele eeyo yakayeeme kutobela mwezi uubonwa ameso. (eLaine Vornholt &
L. L. Vornholt-Jones, Calendar Fraud, p. 53.)
Eeyi mvwiki yazibumbwa yakali nzila
yabukombi bwamituni yakupeekezya kubikka cintu cikonzyanya amvwiki yamasimpe
yamu Bbaibbele, eeyo Mulengi njaakabikka kumatalikilo aamusela wa Nyika.
Mumvwiki yalweeno eeyo yakali kubelesyegwa mubukombi bwamituni bwansiku, “buzuba
bulemekwa bwakukomba Zuba” bwakali kulemekwa atalaa mazuba woonse aali
cisambomwe nkaambo bwakali kulanganyigwa kuti bwakali setekene kumutuni wa
Zuba, ooyo wakali leza mupati akataa baleza bamituni. . . . Mbweenya buyo mbuli
Nsabata yamasimpe mbwiijatene amvwiki yamu Bbaibbele, ayalo Nsabata yalweeno
[Mujibelo] yabukombi bwa mituni yakali kuyandika kubaa mvwiki iigeme njiyo.
Aboobo twakajana kuti mvwiki yamituni ileendelena aNsondo mbuli mucizyi
waNsondo, alimwi eezi zyobile zyilipyopyongene alimwi zilijatene antoomwe . . .
. (Robert L. Odom, Sunday in Roman Paganism, pp. 243-244.)
KUTWANGA #7: “Kukazyana
akataa kubamba Nsondo akubamba Nsabata, lyoonse kwakali kulwanina atalaa buzuba
bwiitwa kuti ‘Mujibelo’. Kunyina cilembedwe cakulwana akataa Nsondo
aNsabata iisensela ooku akooku nokuba cilembedwe kuti bana Kristu bakali
kubelesya kkalenda liimpene.”
BWIINGUZI: Eeci tacili masimpe pe, alimwi zilembedwe zyamisela zinjaanji zilatondezya
cintu eeci. Kusandula kukomba kuzwa mukukomba kutobezya kkalenda lya Bbaibbele
akutambula kkalenda lyamituni, tiicakali cintu cakacitika kulanduka busiku
bomwe buyo nokuba mubuumi bomwe buyo. Cakali cintu cakali kuyaa kucucuma
mumisela iikubwene. Mpeenya buyo bana Kristu bamwi nibaazanga, akukumbatila
zibeela zyakukomba mituni, bamwi bana Kristu bakacaala kabaimvwi nji mukasimpe,
kabatacucauki nokuba kuti bakali kutonkaikwa munzila yakubayoosya.
Muntaamu ili yoonse yakuzanga, muntaamu
ili yoonse yakutambula nzila zyakukomba zuba, alimwi akukaka kutambula akubamba
Nsondo lwayo, kwakali kukazya kuzwa kuli bana Kristu bamasimpe. Aabo bakacaala
kabazumenene kusyomeka kuli Kristu [Mufutuli] akukasimpe kajwi lisalala lyokwa
. . . [Yahuwah] bakali kubamba Nsabata ya Simalelo kweendelanya a mulawo,
alimwi akweendelanya ajwi lyokwa . . . [Elohimu] eelyo lisalazya kutondezya
kuti Nsabata ncecitondezyo eeco Simalelo, Mulengi wamajulu anyika,
cimwaandaanya kuzwa kuli baleza bamwi. Aaba bakazumanana kukazya kufumbwa
cikonzyanya nokuba cili mucibeela cakukomba zuba. Bamwi, kapati aabo bakali
kucooko ca Kujwe, bakatobela mpuwo yaba Loma, kabakomba mu Nsabata amu Nsondo.
Pele aabo bakali kucooko ca Kumbo kabanjilaukidwe mpuwo ya Loma alimwi
kabeendelezyegwa abusololi bwacikombelo ababbishopo baku Loma, balikke aabo
mbibakatambula akubamba Nsondo. (A. T. Jones, The Two Republics, pp.
320-321.)
Ooku kuzwanga kwa bana Kristu kakucucuma asyoonto-syoonto,
bamwi kabakomba muNsabata iitobezya mwezi-azuba alimwi bamwi kabakomba mu
Nsondo, kakuli bamwi kabakomba Mujibelo amu Nsondo, alimwi bamwi kabakomba mu
Nsondo ilikke, cakaletelezya kukopana mizeezo kapati akataa bantu bakomba zuba
amituni.
Tertullian, umwi mulembi muna Kristu, wakazuminizya kaambo aaka.
Walo wakasalazya kuti aabo bana Kristu bakali kukomba mubuzuba bwa Saturn kuti
mbobuzuba bwaciloba bwamvwiki, mubwini, bakali kulizandula kuzwa kuciyanza
cabana Isilayeli eeco ncibatakazyi nokuba asyoonto.
Swebo inga twalibonyaanga ndiswe baku
Persia [Bakomba zuba], ambweni . . . Kaambo keni kacintu eeci, Ime mbwebwene,
nkakuti cilizyidwe kuti swebo notupaila inga tulanzya kujwe . . . Mbweenya
buyo, kuti twasumpula buzuba bwakukomba Zuba kuti bube pobwe (kabwiimpene
abuzuba bwakukomba Zuba) inga swebo twaba mubusena bwabili mukutobela baabo basumpwide
buzuba bwakukomba Saturn, abalo lwabo kabayaamukide
kale kuzwa kunzila yaciyanza cabuJuuda eeyo njobatakubwene pe. (Tertullian,Apologia.)
![]() |
Kasamu kajisi kkalenda kakajanwa kuzisambilo zyokwa Tito, kakatondezya Mujibelo (naa muci Latini dies Saturni – buzuba bwa Saturn) kuti bwakali buzuba butaanzi bwa mvwiki yamituni (kakabambwa akataa myaka (79 – 81 A.D.) |
Cilengwa cakukomba mubuzuba bwa Saturn,
buzuba bwaciloba bwamvwiki oobo bwakali butaanzi pele bwakatonkelwa kusyule
kuti bube buzuba bwaciloba, cakayeeme aciyanza ca bana ba Isilayeli cakukomba mubuzuba
bwaciloba bwa Nsabata. Nokuba boobo, Mujibelo tiibwakali buzuba bwa Nsabata
yaciHebulayo nkaambo kuzinguluka kwamvwiki kwakaliimpene.
Bumboni buyungizyidwe bwabana Kristu bakali kubelesya
kkalenda lya Bbaibbele akkalenda lyakukomba zibumbwa lina Juliyasi, bulakonzya
kujanwa muzilembedwe zyansiku zinjaanji atalaa zyuumbwe. Cimwi cakalembedwe
atalaa cuumbwe cansiku ncobeni, cakalembedwe mu 269 AD, kacilembedwe kuti:
Munguzu zyokwa Claudius a Paternus,
mbuzuba bwa Nonesi bwa November, mubuzuba bwa Venus, amubuzuba bwa 24th
bwamwezi uutobezya mwezi uulibonya azuba, Leuces wakabikka [ciibalusyo eeci], cakwiibalusya
mwanaakwe muyandwa musimbi Severa, aku Moza Wako Uusetekene. Wakafwa
[kalaa myaka ] 55 yakuzyalwa, amyezi 11 [a] mazuba aali 10. (E. Diehl, Inscriptiones
Latinæ Christianæ Verteres, p. 193.)
Eeci ncintu cikondelezya alimwi ciyumya kutondezya nzila
eeyo bana Kristu mbubakali kubelesya myezi iitobezya mwezi uulibonya azuba.
Buzuba bwa “Nones” bwa Vwumbi Pati, mbuzuba bwamwezi Vwumbi Pati 5,
oobo mumwaka ooyo, bwakasikila mubuzuba bwa Venus, naa Muli Bwasanu. Nokuba
boobo, buzuba bwa kkumi abwane (24th ) bwa mwezi uutobezya mwezi
uulibonya, lyoonse busikila mubuzuba bwabili
bwamvwiki!
Ootu tusimpe tuyubununa kuti Mujibelo kunyina acimbi pele
mbuzuba bwamvwiki yakukomba zibumbwa, bulemekezya leza wanyota yabulowa:
Saturn.
Kutambula zilengwa kwakaletelezya kuti bantu banjaanji beezyeezye kuti zintu nzyobasyoma
zyakazyila mu Mangwalo, kakuli, mubwini, bunji bwa nzyobasyoma nzilengwa
zyansiku buyo zyakatambikilwa ndiswe kuzwa kubantu bansiku bakomba mituni.
Boonse bantu balaa mulimo wabulemu wakulisanyangwida
akulibalila cijatikizya lusyomo lwabo loonse. Kutabi muntu uukaka kkalenda
lyamu Bbaibbele kusikila wabala cakutontomana amoyo wakwe woonse, kayandisya
ncobeni kuzyiba ciiyo cijatikizya kkalenda eelyo. Mangwalo alicenjezyede
muntu uuli woonse kuti atabindili kwiimina kulubazu lwakukazya kataninga
akuvwuntauzya kasimpe:
“Ooyo uuvwiila kaambo nkataninga mvwisisya,
nkufubaala alimwi nkubaa nsoni kuli nguwe.” (Tusimpi 18:13, NKJV)
Nsabata, ncitondezyo cakuteelela Mulengi, alimwi njilaa
cibeela cipati mumaumi aabantu boonse bakkede anyika. Aboobo:
“Kobala webo kutegwa ulitondezye kuba
muntu uusyomeka kuli Elohimu, muntu uutakwe cimuusya nsoni, uupandulula jwi lyakasimpe
munzila iiluleme.” (Langa 2 Timoteo 2:15.)
Hena webo watambula lwiito lwa Kujulu kuti ulibalile
akulisanyangwida lwako?
Hena webo ulayandaula kuti
ujane akubamba Nsabata yabuzuba bwa ciloba?