(Matalikilo 2:1)
Mbombubo oobu julu anyika, azintu zyoonse zili mumo mbuzyakalengwa.(Matalikilo 2:2) Lino mubuzuba bwaciloba Yahuwah
wakalimanide mulimo wakwe ngwaakacita, mubuzuba oobo wakalyookezya kuzwa
kumulimo wakwe woonse ngwaakacita.(Matalikilo 2:3)
Lino Yahuwah wakabulongezya buzuba bwaciloba akubusalazya, nkaambo muli mbubo
Yahuwah wakalyookezya kuzwa kumulimo wakwe woonse wakulenga ngwaakacita.
Nokuba kuti bbala lya ‘Nsabata’ taliko
mubbaibbele lya Cikuwa, nkolili mu Bbaibbele litaanzi lyaci Hebulayo, oomo
mulyaapandululwa kuti “wakalyookezya”. Muzeezo wakulyookezya mubbala lyaci
Hebulayo eelyo lyaamba Nsabata, wakasika
kaindi kasyoonto kainda, alimwi uyeeme abuzuba bwa Nsabata kutali buzuba bwa
Nsabata kuyaama amuzeezo ooyu. Kumatalikilo, nokuba boobo, eeli bbala lyakali
kwiiminina kumana naa kulekezya, mbuli mu Matalikilo 8:22. Zimwi ziindi eeli
bbala libelesyegwa kwaamba “kubamba Nsabata”naa “kusekelela Nsabata”.
Kubala Bbaibbele lyaci Hebulayo lilasalazya
kuti Nsabata italikila kumalengelo, kutobelanya ama Bbaibbele aasanduludwe
ngotubala mazubaano inga muntu walibalila akumvwa kuti naa cilisalede eeci.
Pele mu Bbaibbele lya ciindi camwami
James, kwaamba Nsabata ciindi citaanzi kuli muciindi kuutana pegwa mulawo ku
Mulundu wa Sinai. Aboobo, kutaminina kuti Nsabata yakapedwa ku Sinai,
mucizuminano caba Juuda, nkaambo kanyina mutwe pe.
Insabata a Manna
(Kulonga 16:23)
Eelyo walo wakati kulimbabo, “Mboobu mbwakalailila Mwami Yahuwah , juunza mbuzuba bwakulyookezya, mbuzuba busalala
bwakulyookezya bwa Nsabata ku Mwami Yahuwah, kufumbwa ncomuyanda kukanga
amukangile limwi, acalo ncomuyanda kujika amujikile limwi. Citikasyaale
muciyobole mane kusikila cifumo.” (Kulonga16:24) Mbubonya mbuli mbwaakalailila Mozesi,
bakaziyobola eezyo zyakasyaala mane kuyoosika cifumo, tiizyakabija pe, alimwi
tiizyakajisi mvwunyu. (Kulonga16:25) Buce
Mozesi wakati, “Amulye eeci sunu, nkaambo sunu ni Sabata, mbuzuba bwakulyookezya
bupedwe ku Mwami Yahuwah, aboobo taakwe ncomutijane ansi pe.” (Kulonga16:26) Mweelede kuti kamubweza buzuba abuzuba
kwamazuba aali cisambomwe, pele buzuba bwaciloba, mbuzuba bwa Nsabata,
kuyoobula acomwe. (Kulonga
16:27) Lino mubuzuba bwaciloba bamwi bantu bakaya kuti bakabweze, pele
taakwe acomwe ncobakaakujana. (Kulonga16:28) Mpoonya Mwami Yahuwah wakaambila Mozesi kuti,
“Ino nywebo nobantu mulaleka lili kuuntuluzya malailile amilawo yangu? (Kulonga16:29) Amubone,
mebo nde Mwami Yahuwah, ndimupede buzuba bwakulyookezya, nkankakaako ncemupeda
cakulya cizulizya mazuba obilo mubuzuba bwacisambomwe. Oonse muntu kakkede buyo
ooko nkwabede mubuzuba bwaciloba, taakwe muntu uutisiye civwuka cakwe mubuzuba
bwa ciloba.”
Kuzwa muzilembedwe atalaa aawa, inga twaamba
zitobela: 1) Yahuwah wakalailila kubamba Nsabata; 2) Yahuwah wakaandaanya
buzuba bwa Nsabata mukubaletela zibeela zyisikila mazuba obile zyamanna: manna
akali muzibeela zyamazuba obile mubuzuba bwacisambomwe, cibeela eeci ticaabola
pe, alimwi kunyina manna aakawa mubuzuba bwa ciloba, pele manna aakasiidwe
kusikila cifumofumo mubuzuba butaanzi kusikila muli bwasanu, akabola: 3) bamwi
bantu bakauntuluzya mulawo wa Nsabata, nkaako bakabaa mulandu mukucita boobo:
4) bantu tibakeelede kusiya zivwuka zyabo akuzwa anze kuyoobungilila manna mu
Nsabata.
Kuzwa muli ceeci tulakonzya kukosozya kaambo
kuti. 1) Nkaambo kakuti manna akapegwa mucibeela cisikila mazuba obile mubuzuba
bwa cisambomwe, akuti kunyina manna a aakawa mubuzuba bwa ciloba, akuti manna aakasiidwe
kusikila cifumofumo mumazuba aamwi, alimwi akuti manna aayo aakasiigwa kuzwa
mubuzuba bwa cisambomwe kusikila mubuzuba bwa ciloba taakabola pe, eeci
citondezya kuti Nsabata mbuzuba bwa mvwiki bwiindene kumazuba amwi aamvwiki
alimwi tabuli buzuba busalwa amuntu lwakwe nokuba “cikombelo” pe. 2) Yahuwah
wakalailila kuti beelede kutobela mulawo wakubamba Nsabata. Tiicakali cintu
cakuliyandila mboyanda kucita , wakali mulawo.
Kuli kukazya kubamba Nsabata ooko kupegwa
abantu kuzwa mu Mangwalo aaci Hebulayo. Aamba kuti mangwalo aayo 1) caamba
buzuba bumwi muli aali ciloba, 2) kuti mbuzuba bwakulisalila mboyanda kucita,
3) kuti wakali mulawo waciindi cifwaafwi buyo, akuti 4) wakali mulawo waapedwe
bama Juuda balikke buyo. Nceeci cibalo cimwaya kutaminina kutaanzi kobile ooku.
Insabata a Mulawo Wabulemu (Milawo ili Kkumi)
(Kulonga 20:8)
Koibaluka buzuba bwa Nsabata, kuti ubusalazye. (Kulonga
20:9) mumazuba aali cisambomwe, kobeleka milimo yako yoonse, ( Kulonga 20:10) Pele
buzuba bwa Nsabata mbuzuba bwakulyookezya bwakulemeka Mwami Yahuwah wako: muli
boobo toyelede kubeleka milimo pe, noba nduwe webo lwako, nibaba bana bako,
nibaba babelesi bako baalumi, nibaba babelesi bako bakaintu, niziba ŋombe
zyako, naba mweenzu uuli mulubuwa lwako. (Kulonga 20:11) Nkaambo mumazuba aali cisambomwe, Mwami Yahuwah
wakalenga julu anyika, aalwizi, azintu zyoonse zili mulinzizyo, pele mubuzuba
bwa ciloba wakalyookezya: Ncenciceeco Mwami Yahuwah ncaakabuleleka buzuba bwa
Nsabata akubusalazya.
Aaya majwi aajanwa mu Mulawo Wabulemu
apandululwa kuti akwaamba cigaminina
caantangalala kuzwa mumulomo wa Yahuwah, Lwakwe, kumbunga yabantu
boonse, basikila zyuulunzuma, aabo bakazwa kucisi ca Ijipita. Tulakonzya kujana
kwaamba mukani aaya kuti: 1) Mulawo waamba kuzinguluka kwa mvwiki, kutali buyo
buzuba bomwe mumvwiki eeyo; 2) mulawo upede mazuba aali cisambomwe aakubeleka
alimwi Nsabata mbuli mbwiitondezyegwa mukupegwa kwa manna, yeelede kuba buzuba
butabelekwi naa butajatwi mulimo; 3) mulawo ulakasya basimalelo kupa milimo
kubabelesi babo mubuzuba bwa Nsabata; 4) babelesi baambwa kuti mbana,
babelekela simalelo, banamasi, abanyama bavwubwa, boonse balaangulukide
kulyookezya kuzwa kumilimo yabo mu Nsabata; 5) Nsabata yeelede kwiibalukwa
mumazuba aali cisambomwe aamvwiki, kutegwa mulimo ulondolwe akucitwa
cakumaninina mumazuba aayo akulekela boonse babeleka kuti balyookezye mu
Nsabata kakunyina kuyanda kumanizya mulimo uutaninga mana kucitwa; 6) uulaa
munzi weelede kubona kuti boonse bakkede amunzi wakwe beelede kubamba Nsabata
mubuzuba oobo; 7) mulawo wabulemu wakubamba Nsabata uyeeme akaambo kakuti
bulemu bwakujulu mbobulaanguzu zyabulengi, nkako oobo bulemu mbobwakaandaanya,
kuleleka, akusetekanya buzuba oobo kuzwa kumalengelo.
Kuzwa mucibalo eeci tulakonzya kusokozya
kaambo kuti 1) zileleko zyamu Nsabata akwiibamba, ncintu ciindilizya aciindi eelyo lyakapegwa
manna; 2) kuti kubelesya bantu bamukwasyi, babelesi, kulanganya beenzu,
akubelesya banyama bwavwubwa mumilimo ncintu cizumizyidwe; 3) Nsabata tiili
buyo yabana ba Isilayeli balikke pe, pele ijatikizya banamasi abanyama abalo;
4) Nsabata ijatikizya mulimo wakulijanina zintu zyabukkale mubuumi bwamuntu; 5)
Nsabata ilakosozya nguzu zyabasimalelo mpozyisikila kweendelezya atalaa
babelesi babo.
Eeci cibalo cimwaya kutaminina kobile ooko
kwaamba kuti Nsabata iyeeme aMangwalo aaci Hebulayo. Calasalala lino kuti
Nsabata ijatikizya bweende akataa bantu, bweende akataa bantu a Mwami Yahuwah,
alimwi abweende akataa bantu abanyama mbobavwubide, kutali buyo kuba mulimo
wabupaizi, nkaambo iyumya kutondezya lwaanguluko lwababelesi akukosozya
aasikila nguzu zyabweendelezi bwa basimalelo. Ilajatikizya kwiinda abweende
bwaba Juuda kusikila abweende bwabantu boonse. Ilapa lwaanguluko kubantu
akubanyama bwavwubidwe. Mulimo wakubelekela zyintu zyabukkale bwabantu
mbocitali cintu cilibuyo mumulaka wabantu bomwe , pele ncintu cili munyika
yoonse, kukasya lwaanguluko lwaambwa mumulawo wa Nsabata kubantu bana masi
batali ba Juuda, tacili cintu cizumizyidwe pe.
Mbokuli mulazyo wa Nsabata uli munyika yoonse,
mbweenya acalo ciindi ca Nsabata mboceelede kutaalukila munyika yoonse. Nsabata
tiiyelede kumwayigwa mbweenya mbuli bantu lyoonse mbobayanda cakulya. Bantu
banji bayeeya kuti Nsabata yakamanina akukankaminwa kwa Kristu. Nokuba boobo,
kukankaminwa kwa Kristu tiikwakalesya bantu kuyandaula cakulya, aboobo
takukonzyi kulesya kaambo kakuti bantu baleelede kulyookezya kuzwa kumilimo
yabo.
Insabata: Cizuminano Citamani
(Kulonga 31:13)
“Ubaambile Baisilayeli kuti, ‘Muleelede kububamba Nsabata zyangu: nkaambo buzuba
oobu mbwacitondezyo akati kandime andinywe alimwi abalunyungu lwanu,;
kutondezya kuti mebo nde Mwami Yahuwah ndakamusalazya nywebo.(Kulonga31:14) Aboobo muleelede
kububamba buzuba bwa Nsabata, nkaambo bulisetekene kulindinywe: Kufumbwa muntu
uutabubambi akubusalazya uleelede kujaigwa: muntu woonse uubeleka mulimo
mubuzuba bwa Nsabata uyoogwisigwa akati kabantu bokwabo. (Kulonga 31:15) Mumazuba aali
cisambomwe muleelede kubeleka milimo yanu, pele buzuba bwaciloba mbuzuba bwa
Nsabata bwakulyookezya, bulasalala ku Mwami Yahuwah: kufumbwa uucita mulimo
mubuzuba bwa Nsabata oobo, uyoojaigwa ncobeni. (Kulonga
31:16) Aboobo bana Isilayeli baleelede kububamba
buzuba bwa Nsabata, akububamba mumazyalani oonse aayooboola akububamba kuti
bukabe cizuminano citamani.
Nsabata yabonwa kale muzibalo zyainda kuti
izyila kumalengelo, kiili buzuba bwiindene bwa mvwiki, bweelede kutobelwa
aboonse, bujatikizya bweende akataa bantu mumisela yoonse, kutali bupaizi bwalo
bulikke pe. Eeci cibalo citondezya Nsabata munzila mpya. Zyaambwa mucibalo eeci
zipya nzyeezyi: 1) Nsabata ncitondezyo akataa Mwami Yahuwah abana ba Isilayeli;
2) Nsabata ibeleka kwiibalusya bana Isilayeli kuti Yahuwah ulabasalazya
akubaandaanya; 3) kujaigwa nkaambo kakutyola Nsabata mucibalo eeci kupedwe kuti
kujatikizya Isilayeli. Bana masi abanyama balisangene mu Nsabata, mbuli
mbokwaambwa Mumulawo Wabulemu.
Katuyeeme amakani aaya, tulakonzya kukosozya
kaambo kuti kuli zibeela zya Nsabata zijatikizya nyika yoonse, mbuli bwaambwa
mu Mulawo Wabulemu, alimwi kuli zibeela zya Nsabata zyeelede kujatikizya bana
Isilayeli balikke. Cibeela cilibonya kapati ncakuti Nsabata yeelede kuba ko
lyoonse. Nkaambo kakuti kuli zibeela zya Nsabata zyanyika yoonse azibeela
zyakuti Nsabata yeelede kuba lyoonse, eeci ncicaaletelezya kuzingwa. Bana
Kristu banji bakasowa zibeela zyeelede kuba ko lyoonse zitajakizya nyika,
akulamatila zyeezyo zyamazuba masyoonto buyo.
Mulawo wabulemu ulilembedwe mumulumbe wa
Mozesi mu Ciibalusyo 5, pele oomo mwalo ulembedwe kugaminina bana Isilayeli.
Eeco cibeela ca Nsabata cilasalazyigwa mukampango katobela.
(Kulonga 35:2)
Mumazuba aali cisambomwe, milimo yeelede kucitwa, pele buzuba bwaciloba buyooba
buzuba busalala kulindinywe, mbuzuba bwakulyookezya bupedwe ku Mwami Yahuwah:
kufumbwa muntu uyoocita mulimo mulimbubo uleelede kujaigwa.(Kulonga 35:3) Alimwi
tamweelede akukutula mulilo mumaanda aanu mubuzuba bwa Nsabata.”
Makani mapya aali mukampango aaka akasya
kukunka mulilo muŋanda mubuzuba bwa Nsabata. Tacisalede kuti naa oobu mbuzuba
bwiindene mbwa Nsabata. Pele cisubulo cakujaigwa, nokuba boobo, azyimwi
zyisangene mukampango kasolola, zyitondezya kuti eeci coonse cijatikizya buyo
bana ba Isilayeli.
(Bapaizi 19:3)Mweelede
umwi aumwi wanu kulemeka banyina awisi, nkabela mubambe Nsabata zyangu. Ndime
Mwami Eloah wanu.
Eeci caambwa waawa nkwiinduluka kuyumya
caambwa mu Mulawo Wabulemu. Zyoonse
zyimwi zyaambwa nzyakukasya buyo. Aawa mpaalibonya cibeela ca Nsabata
ciguminizya nyika yoonse alimwi citamani.
(Bapaizi 19:30)
Mweelede kubamba Nsabata zyangu, akulemekezya civwuka cangu: Ndime Yahuwah.
Aaka kampango takalondokede kumvwika kabotu:
Tacisalede kuti naa kaamba mapobwe aamwaka, Nsabata yamumvwiki, naa zyobile
eezyo antoomwe. Pele inga twaamba kuti eeci caambwa waawa ciyumya Nsabata yamu
mvwiki.
(Bapaizi 23:3)
Mumazuba aali cisambomwe mulimo weelede kucitwa: Pele mubuzuba bwa ciloba
mbuzuba bwa Nsabata bwakulyookezya, busetekene, muswaangano uusalala; inywe
tamweelede kucita mulimo mulimbubo: ni Nsabata yokwa Yahuwah muzikkalilo zyenu
nyoonse.
Milimo yabupaizi kujatikizya Nsabata
amapobwe aamwaka amwi aacizuminano cina Mozesi alaambilizyidwe mu Bapaizi 23 a Myeelwe 28:9,10. Eeyo milimo
iguminizya zyipaizyo zyabanyama, zyakulya azyakunywa. Ncintu ceelede
kwiibalukwa kuti eeyi milimo yabupaizi yakapandulwidwa kujatikizya makani aa
Nsabata mukampango aaka, nkaambo yakaba makani aakuzwanganina mu ekklesia
wakutaanguna. Mapobwe aamwaka aambwa kuti ni Nsabata aawa, mbuli buzuba bwa
Lumvwano naa Kunununa mu Bapaizi 16, pele aaya aliimpene ku Nsabata yamu
mvwiki. Aumwi mulimo wabupaizi uuli mu Nsabata wakali wakubikka cinkwa atabule
mu civwuka cakukombela. (Bapaizi 24:8)
Mu Nsabata ili yoonse weelede kubikka cinkwa kunembo lya Yahuwah lyoonse, eeco
cizyila kubana ba Isilayeli mucizuminano citamani.
Kaambo keni ncotubelesyela bbala lya Ekklesia
kutali cikombelo eelyo notwaamba basyomeka bokwa Yahuwah munkamu ya WLC,
nkaambo kakuti, ibbala lya “cikombelo” talisanduludwe cabululeme mbuli
mbulyaali kwaamba kutaanguna muci Giliki, “Ekklesia.” Mucizuminano Cipya, Ekklesia
caamba baabo Baitidwe Kuzwida Anze. Ibbala lya “cikombelo,” eelyo likulwaizya
kwaamba nkamu, aboobo, nkusandulula kutaluleme ooko kwatakeelede kubelesyegwa
pe. Bana Kristu mbambabo ncobeni Baitidwe Kuzwida Anze. Basikwiiya
bamasimpe beni bokwa Yahushua mbaba Itidwe Kuzwida Anze lya zikombelo
abupaizi buwide bwamu Bbabbuloni. Eelyo lwiito lwakutija Bbabbuloni
nolumvwugwa, kunyina uceelede kupiluka kuzikombelo zyaku Bbabbuloni amisyobo
yabupaizi bwawo.
Kucimbwaulwa kwa Nyika Yacisyomyo kwakajatene
a Nsabata yakulyookezya kwanyika mumwaka waciloba mbuli mbokwaambwa mu Bapaizi 25. Eeci taciguminizyi Nsabata yamuvwiki
pe. Makani aaya, aya kumbele mucibalo citobela, pele Nsabata yamuvwiki ilayumya
kwaambwa mukampango kabili. (Bapaizi 26:2)
Mweelede kubamba Nsabata zyangu, akulemeka civwuka cangu cakukombela: Ndime
Yahuwah.
Mucilembedwe cicaalizya mumabbuku aa Mozesi
kuli kaano kamanyongwe. (Myeelwe 15:32)
Eelyo bana ba Isilayeli nibakali munkanda, bakajana muntu uutebba nkuni
mubuzuba bwa Nsabata.
Cisubulo cakujaigwa nkaambo kakutyola
Nsabata, eeco cakatondezyegwa muciyubunuzyo cabulemu, cakacitilwa amuntu ooyo
mukaambo aako. Mulimo wabulemu wa Nsabata, aboobo wakatondezyegwa mumajwi
ataambiki aawa. Yahuwah wakalisinizyide amakani aa Nsabata mbuli
mbucaayubununwa mumabbuku aa Mozesi.
Mukumanizya kaambo, inga twaamba kuti
mabbuku aa Mozesi atondezya kuti Nsabata kusikila mazubaano kuzwa kumalengelo,
yeelede kuba buzuba butacincaulwi, butasezyegwi, buzuba bwini bwaciloba, bwa
mvwiki yamu Bbaibbele, alimwi mbuzuba bujatikizya uli ooonse, bukwabilila
lwaanguluko lwamuntu abanyama, munyika yoonse alimwi akutamani, oobo bulesya
milimo yaabuzuba kuti ibikkwe ambali, akupa ciindi cakuti bantu baliibe kuzwa
kumilimo yabo akubabunganya antoomwe kuti bapaile. Kumbali lyakuba iitamani,
alimwi iiguminizya nyika yoonse, yakalaa cibeela cijatikizya bana Isilayeli,
citondezyo ca cizuminano eeco cakazuminanwa abana Isilayeli, eeco cakusubulwa
calufu kuti watyola Nsabata alimwi cakalembwa kusanganya kucibeela ca Nsabata
camilimo yakupaizya banyama, zipaizyo zyakulya azyakunywa, akucinca cinkwa
mucivwuka.
Insabata: Mumusela wa Bami
Mumabbuku aamisela, Nsabata yaambwa buyo
asyoonto mukwiindwa ambali. Eeci ncecibonwa mukaano kamukaintu muna Shunamaiti.
(2 Bami 4:23) Alimwi wakati, Hena
ulaunka kuli Nguwe buno buzuba? nkaambo sunu teesyi buzuba bwa mwezi mupya,
nokuba Nsabata. Nkabela walo wakati, Inzya, cili kabotu.
Mucibalo ca 2
Bami 11, kuli kaano kakunjizyigwa kwa Josiya mubwami. Adama Clarke
muli nzyaakalemba zijatikizya Bbaibbele, waamba zitobela amakani aa Nsabata
mucibalo eeci. “Kulangika kuti Jehoiada wakasala buzuba bwa Nsabata kuti
aambilizye kuti kuli mwami mupya mukubusi, nkaambo bwakali buzuba bantu
nobabungene antoomwe, aboobo kubungana kwabantu camaseseke inga ticaaba cintu
caabonwa aawo. Kaano aaka kaliindulukidwe kulembwa mu 2 Makani 23.
Nsabata ilaambwa ciindi cicaalizya mubbuku
lya Bami ( 2 Bami 16:18) Alimwi
civwumbilizyo camu Nsabata eeco ncibaayakilizyide muŋanda, amulyango
wakunjilila mwami anze, walo wakatoleela zyoonse eezyi kumwami waku Assyria.
Ibbuku lya Makani lilaambilizya milazyo
aimwi ya mabbuku aa Mozesi. Citaanzi caambilizya cinkwa camu Nsabata. (1 Makani 9:32) Alimwi basazinyina bamwi, bana ba
Kohati, mbibakali kubamba cinkwa, akucibamba mu Nsabata ili yoonse.
Zipyaizyo ziimpene zyamu Nsabata
zilaambilizyigwa azyalo. (1 Makani 23:31)
Akuumpilizya zyipaizyo kuli Yahuwah mu Nsabata, mumyezi mipya, amumapobwe
aabikkidwe ambali, mumyeelwe yazyo, kutobelezya malailile aazyo, kunembo lya
Yahuwah. (2 Makani 2:4) Amulange, Ime ndayaka
ŋanda kuzina lyokwa Yahuwah Eloah wangu, akwiipa kuli Nguwe, akumuumpila
tununkilizyo kunembo lyakwe, akumupa cinkwa lyoonse, azipazyo zyacifumofumo
akumazuba, mu Nsabata, amumyezi mipya, amumapobwe aabikkidwe ambali ookwa
Yahuwah Eloah wesu. Ooyu ngo mulazyo wa Isilayeli akutamani. (2 Makani 8:13) Mumweelwe wabuzuba abuzuba,
kutobelezya mulawo wa Mozesi, amu Nsabata, amu myezi mipya, amumapobwe
aasetekene, ziindi zyotatwe amwaka, amupobwe lyacinkwa citakwe bumena, amupobwe
lya mvwiki, amupobwe lyamavwuka. (2 Makani 31:3)
Wakacimbaula cibeela ca mwami kuzwa kuzyipaizyo zyuumpwa, akuzwa kuzyipaizyo
zya cifumofumo azya kumazuba, azyipaizyo zyamu Nsabata, azya myezi mipya,
azyamapobwe aabikkidwe ambali, mbuli mbokulemebedwe mumulawo ookwa Yahuwah.
Bbuku lya Makani lilaambilizya mulumbe
uujaikizya kulijata alimwi uuyeeme a Nsabata mbuli mbotutibone akale. (2 Makani 36:21) Kuzuzika jwi lya Yahuwah kwiinda
mumulomo wa Jelemiya, kusikila nyika niyaalyookezya mu Nsabata zyayo: nkaambo
lyoonse niyaanyina cilimidwe yakali kulyookezya Nsabata, akuzuzika myaka ili
makumi cisambomwe amyaka kkumi.
Ooyu muzeezo wakugwisya Nsabata amilazyo ya
Nsabata zyakulyookezya kuzwa anyika, ncecintu caapa kutolwa mubuzike ku
Bbabbuloni alimwi cilaambilizya a Nsabata mubbuku lya Nehemiya, kapati kuya
kumamanino aacibalo cakkumi acatatu. Aawa kwakali kuyandisya kulesya cintu
caapa kutolwa mubuzike nkaambo kakubikka Nsabata ambali. Nehemiya ulibwene kuti
Nsabata nciyubunuzyo cabulemu kucigaminina, kutali buyo kuba cina Mozesi. (Nehemiya 9:14) Alimwi wakabazyibya abalo zintu
zisetekene zyako, akubalailila milazyo, nzila, amilawo, kwiinda mujanza lyokwa
Mozesi mulanda wako. Pele Nehemiya tasiide ambali milimo yabupaizi iicitwa mu
Nsabata. (Nehemiya 10:33) Nkaambo cinkwa,
anyama yakupaizya lyoonse, akuumpilila lyoonse, mu Nsabata, amumyezi mipya,
amumapobwe aabikkidwe ambali, azyintu zyisetekene, azyipaizyo zyacinyonyoono
kuti zilete lumvwanno abana Isilayeli, alimwi amulimo woonse wamuŋanda yokwa
Yahuwah.
Nsabata ili mu mabbuku aa Mozesi iyeeme
akuyandaula cakulya. Eeci ncecibeela ca Nsabata kunyika yoonse, kuleka mbuli
mulimo wabupaizi, ooyo waambwa muli Nehemiya. Walo waamba kuti, kutali buyo
kutebula, kubungilila, akubamba cakulya mu Nsabata kuti ncecikasyidwe, pele
akuula akwalo kulikasyidwe. (Nehemiya 10:31)
Alimwi bantu baanyika eelyo nibaakaleta zyintu zyamakwebo mu Nsabata kuti
bauzye, iswe tiitwakabaula pe mu Nsabata, nokuba mubuzuba busetekene: alimwi
twakasiya mwaka waciloba, akuleka kusesa zikwelete zyoonse.
Insabata: Kusyoma muli Yahuwah
Kuli kaambo kali mukati kamoyo mwini
kajatikizya kulesyegwa kuyandaula cakulya mu Nsabata. Eeci cilalibonya kuzwa
mukaano ka Malengelo amukaano ka manna, pele aaka kaambo kalaboola lwako keni
muli Nehemiya amwalo. Mulimo wa Nsabata wakali wakulesya bantu kuyandisya
kulilanga kuti bakalijanina cakulya kwiinda munguzu zyabo zilikke buyo. Ooku
kubalesya kucita boobo mu Nsabata kuti balizeeze, yakali nzila yakubayeezya
kuti aaba bantu baciyeeme a Mulengi wabo
kuti abape nzyobabulide mumaumi aabo.
Ooku kuyandisya kuyandaula cakulya mu
Nsabata kulibonya kapati mucibalo cakkumi acatatu. (Nehemiya
13:15) Mumazuba aayo Ime ndakabona mu Juda bamwi kabakanda masaansa
mucikandilo mu Nsabata, akuleta misunta, akukulaika mbongolo; a waini,
masaansa, amisyobo misyobo yamikuli, eeyo njibaaleta mu Jelusalema mubuzuba bwa
Nsabata: nkako Ime ndakabakalalila mubuzuba oobo nibaali kuulisya zyakulya.(Nehemiya 13:16) Kwakali baalumi bamwi baku Taile
abalo mukati oomo, aabo bakaleta nswi, aimwi misyobo yazyintu zyakuuzya,
akuulisya zyintu eezyo mu Nsabata kubana ba Juda, amu Jelusalema. (Nehemiya 13:17) Mpawo Ime ndakalwana abapati bamu
Juda, akubaambila kuti, Ninzi cibyaabi eeci ncomucita inywe akusofwaazya buzuba
bwa Nsabata? (Nehemiya 13:18) Hena
bamauso, kutali Eloah wesu, teesyi baatuletela cibyaabi eeci, mumunzi wesu?
Pele muciyungizya kuleta bukali anyika ya Isilayeli nkaambo kakusofwaazya
Nsabata. (Nehemiya 13:19) Nkabela, eelyo
milyango ya Jelusalema nikwaatalika kusiya kumangolezya kiitana sika Nsabata,
Ime ndakalailila kuti milyango ijalwe, akulailila kuti itakajulwi kusikila
Nsabata ikainde: nkabela bamwi balanda bangu Ime ndaababikka amilyango,
akubalailila kuti babone kuti kunyina mukuli uuletwa mukati mumunzi mubuzuba
bwa Nsabata. (Nehemiya 13:20) Aboobo
basambazi, abaulisya misyobo misyobo yazyintu, bakalala mukkoce lyamunzi wa
Jelusalema ciindi comwe naa zyobile kulindila Nsabata kuti iinde. (Nehemiya 31:21) Nkabela Ime ndakabacenjezya,
akubaambila kuti, Nkaambo nzi ncomukkalila mukkoce lyamunzi anze lyabwaanda?
Kuti mukainduluke kucita boobo, Ime njooboola akumulwana inywe. Kuzwa kuciindi
eeco kuya kumbele aamazuba kunyina balo nibakaboola limbi mu Nsabata pe. (Nehemiya 13:22) Alimwi ime ndakabalailila kuti Balevi
beelede kulisalazya, alimwi beelede kuboola akugatela milyango yamunzi,
akusalazya buzuba bwa Nsabata. Kondiibaluka, O Eloah wangu, muli ceeci
nceekacita acalo, akundikwabilila muluse lwako lupati.
Ooku kulesya mulimo wakuyandaula zyintu
nzyobulide mubuumi bwako mu Nsabata, takwaambidwe bwini mumabbuku aa Mozesi.
Mukaano ka manna, kuli makani aakulesya kutebba nkuni zyakujisya cakulya, pele
kumbali lyayaayo kunyina zinji zyaambwa pe. Eeci cibalo muli Nehemiya cigeme
kwaamba kubweza mikuli, kuula akuulisya cakulya kuti azyalo zyilikasyidwe.
Kukosozya makani, mabbuku aalembedwe makanaa
misela, ayungizya buyo asyoonto kuluzyibo lwesu lwamakani aajatikizya Nsabata.
Pele taatugwasyi kuteelela kaambo ncotweelede kulekela milimo yesu mubuzuba
oobo. Cakutaanguna, ncakubweza mikuli, kuula akuuzya cakulya zyilikasyidwe,
eeci ncintu cisalazya ceeco ncotutasalazyilwi mumabbuku aa Mozesi. Kuguminizya
Nsabata mukani aakuyandaula cakulya aawa cilasalazyigwa cigaminina, kutegwa
iswe tuteelele Nsabata mbwiilaa bulemu akututondezya kuti mubwini tuciyeeme,
acileleko cabulemu kuti citupe nzyotubulide akutupa nguzu zyakuleka milimo yesu
cakuzwidilila, kutali kuyaama amilimo yanguzu zyesu zyilikke buyo pe.
Aawa ciyandika kumvwisya ncakuti inguzu
zyabuntu zyakulijanina nzyotubulide mumazuba aali cisambomwe, zyeelede kwiima
akulizeeza kuti zyoonse nguzu eezyi zyintu nzyotubelekela, tuzijana kwiinda
mukuyaama lyoonse ali Yahuwah uujisi buumi abusani bwesu alimwi ooyu ngomulimo
ncobeni wa Nsabata kuli ndiswe. Bana kristu, mukwaalilwa kuteelela kuti Nsabata
nciyubunuzyo cakuti iswe tuciyeeme ali Yahuwah kuti tujane zyoonse nzyotujisi
akuti tubaa buumi, ngomuyanda wabana kristu wakwaalilwa kuteelela bweende bwa
luse lwabulemu mukutupa lufutuko abuumi butamani abwalo.
Insabata a Ntembauzyo
Nokuba kuti Intembauzyo ndibbuku lyamipailo
lya tempele lyabili, kubikkilizya amulwi wazyeelede kucitwa mukukomba mu
Nsabata amumazuba aasetekene amwi aabu Juuda, Nsabata lwayo tiiambwi
kanjikanji. Yaambwa buyo kumatalikilo aa Ntembauzyo kulikke mbuli mutwe wa
cibalo ca Ntembauzyo cimwi. (Intembauzyo 92:1)
Intembauzyo naa Nyimbo yabuzuba bwa Nsabata. Ncintu cibotu kupa kulumba kumwami
Yahuwah, akwiimba kutembaula zina lyakwe, O Ulaatala kapati.
Kulangikaanga cibalo ca Intembauzyo cane
coonse, eeco cilaa Intembauzyo 92, cakalembelwa mulimo wakukomba mu Nsabata.
Insabata a Bashinshimi
Bashinshimi, bageme amakani aakulijata
kweendelana abuzuba bwa Nsabata, mbweenya mbuli mbobaamba muzibeela zimwi zya
Mulawo. Eeci tulacibona kumatalikilo aamushinshimi Izaya.
Izaya
(Izaya 1:13) Mutanikuleti kabili zipego zyitakwe
mulimo; zinunkilizyo zilatondwa kuli ndime; myezi mipya a Nsabata, kubungana
miswaangano yankamu, Ime inga nsyelekeli kuti zicitike; zilisofweede,
amiswaangano isetekene ayalo mbweenya.
Aawa mwami Yahuwah ulatongooka kuli Izaya
mushinshimi kuti, kuupaupa ameso mukutola kumbele misyobo yabupaizi akuvwumbila
kutundulula bantu, eezyi taziyandi pe. Eeci ncecintu cini bunji bwa bashinshimi
ncobakalalila, atalaa zimwi zyintu zyakutongooka. Eeci cibalo cili muli Izaya
cigaminina kwaamba milimo yabupaizi iicitwa mu Nsabata.
Pele Izaya ulalanganya amakani aakulijata
mubuzuba bwa Nsabata aalo. Aawa Izaya ulanganya mulimo wakubamba Nsabata
mukukulwaizya bululami, ambwiibeleka mukulesya bantu kuti batanoociti cibyaabi.
(Izaya 56:2) Walelekwa muntu uucita ceeci, mwanaa mwaalumi ooyo uuzumanana
kucita ceeci; ooyo uubamba Nsabata akutaisofwaazya, akulesya janza lyakwe kuti
litaciti cibyaabi.
Izaya ulalanganya kuti muntu Wamasi ooyo
wakasanduka kuti atalike kukomba Eloah wancobeni, awalo ulaa mulimo wakubamba
Nsabata. Tayelede kulyaandaanya abana Isilayeli pe. (Izaya 56:3) Naba mwanaa mweenzu, ooyo wakalisanganya kuli
Yahuwah, teelede kwaamba kuti, Yahuwah wandizandula kuzwa kubantu bakwe: naba
uuzibidwe kwaamba kuti, Amulange, Ime ndicisamu cakayuma pe.
Bama Juuda abantu bakujwe, muzilengwa zyabo
balanganya kuti bana ncintu cipati mumaumi aabo. Izaya aawa utondezya bupati
bwakubaa bana Akataa nyika ya Kujwe akubelesya ceeco kuti ayumye kwaamba bupati
bwa Nsabata. Walo ulatondezya kuti kubamba Nsabata nkuyobola zyintu ziyandisi
kujulu alimwi ncintu ciinda kuyandika kwiinda kubaa bana. (Izaya 56:4) Nkaambo mboobu mbwaamba Yahuwah kuli
baabo bazibidwe babamba Nsabata zyangu, alimwi basala kucita zyintu zindikondelezya,
akujatilila cizuminano cangu; (Izaya 56:5)
Akwalo kuli mbabo Ime njoobapa ŋanda yangu alimwi mukati kalubuwa lwangu
njoobapa zina liinda leelyo lya bana basankwa abana basimbi; Ime njoobapa balo
zina litamani, eelyo litakamani pe. (Izaya 56:6)
Abalo basankwa bamweenzu, aabo balisanganya kuli Yahuwah, kuti bamubelekele,
kuyanda zina lya Yahuwah, kuti babe balanda bakwe, uli oonse uubamba Nsabata
akuleka kwisofwaazya, akujatilila cizuminano cangu, awalo mbweenya.
Aabo bakazya kuti Nsabata yakamwaigwa
balanga buyo amilimo yabupaizi amilazyo ya Nsabata. Tabalangi amulimo wini wa
Nsabata wakuyumya kutondezya kuti iswe tuciyeeme ajanza lyokwa Yahuwah
mukutukobelela muli zyoonse nzyotubulide mbuli balanda bakwe. Kwiinda mumulimo
ngweenya ooyu, tabalangi kasimpe kakuti Nsabata tiili buyo mulimo, nokuba cintu
cikwabilila bantu abanyama mubweende bwamaumi aabo, pele Nsabata lwayo ncintu
cakukondelwa. Uli oonse uubamba Nsabata yakasimpe wakamvwa kukondwa ooku. Izaya
awalo ulatondezya eeci cibeela cakubamba Nsabata. (Izaya
58:13) Kuti unyone matende aako mu Nsabata, akuleka kucita zyintu
zyakulikkomanisya omwini mubuzuba bwangu busetekene; akwiita Nsabata kuti
ncintu cikondelezya, iisetekene kuli Yahuwah, iilemekwa; akumulemekezya walo,
mukutacita nzyoliyandila omwini, nokuba kulikkomanisya munzila yako webo,
akutaambaula majwi ngoliyandila…
Kumanizya kaambo, Izaya utondeka kumazuba
aacizya kumbele mbwiiyakubambwa Nsabata. Kufumbwa buyo mbwalanganya cishinshimi
eeci muntu, Nsabata yeelede kutola cibeela cipati akati kakukkomana nkaambo
kakuzyokela kuzwa kubuzike kwaba Juuda nokuba munyika mpya iicizya. (Izaya 66:23) Alimwi ciyoocitika kuti kuzwa
kumwezi mupya omwe kusikila kuli umwi, kuzwa mu Nsabata yomwe kusikila muli
imwi, boonse bayooboola akukomba kunembo lyangu, mbwaamba Yahuwah.
Jelemiya
Jelemiya waamba Nsabata asyoonto buyo
kwiinda Izaya. Walo uyumya kwaamba milazyo yakubamba Nsabata eeyo iijanwa
mubbuku lya Nehemiya. Bbuku lya Jelemiya lyakalembwa bbuku lya Nehemiya
kalitana lembwa, nkako ncoliboneka kuti ndilyaagwasyilizya Nehemiya muli
nzyaakalemba akucita. (Jelemiya 17:21)
Mboobu mbwaamba Yahuwah; Amupakamane lwenu nywebo, mutabwezi mukuli nuuba buti
mubuzuba bwa Nsabata, alimwi mutanjizyi mukuli mumilyango ya Jelusalema; (Jelemiya 17:22) Alimwi mutabwezi mukuli kuzwa
mumaanda eenu mubuzuba bwa Nsabata, nokuba kucita mulimo uuli oonse, pele
amulemekezye buzuba bwa Nsabata, mbuli mbweekalailila bamauso….(Jelemiya 17:24) Nkabela ciyoocitika kuti, kuti
mwanditeelela ime, mbwaamba Yahuwah, akuleka kunjizya mikuli mumilyango ya
munzi ooyu mubuzuba bwa Nsabata, pele kamulemekezya buzuba bwa Nsabata, akuleka
milimo muli mbubo;…(Jelemiya 17:27)
Pele kuti nywebo mutanditeeleli akusalazya buzuba bwa Nsabata, akutabweza
mukuli, nokuba kunjila mumilyango ya Jelusalema mubuzuba bwa Nsabata; nkabela
ime njookutula mulilo mumilyango yamunzi ooyu, alimwi uyoowumpa maanda aali mu
Jelusalema, alimwi tuukakonzyi kuzimwa pe.
Nkuzwa muli zyaalembwa a Jelemiya oomo
Nehemiya mwaakabona kuleka kubamba Nsabata mbukwaaletelezya kutolwa buzike ku
Bbabbuloni.(Malilo 1:7) Mumazuba aamapenzi
aakwe akweendeenda kwakwe, Jelusalema ulayeeya zintu zibotezya nzyakajisi
kalekale.Bantu bakwe nibakaabwa mumaanza aabasinkondonyina, katakwe
sikumugwasya. Basinkondonyina nibakamubona, bakaseka lunyonyooko lwakwe
akunonga Nsabata zyakwe.(Malilo 2:6) Wamwaya
cikombelo mbuli cilawo camumuunda: akunyonyoona masena aakubunganina; Yahuwah
wakabalubya bantu bamu-Zioni buzuba bwa-Nsabata amapobwe aabulemu alimwi
mubukali bwakwe buyoosya, wasampaula mwami amupaizi.
Ezekiya
Ezekiya utuleta ambaakani yiimpene, Walo
uyaamika zyintu nzyaamba abuzuba bwa Nsabata ili mubbuku lya Kulonga 31:13-16. walo uyumya kwaamba kuti
Nsabata ncitondezyo akataa Yahuwah acisi ca Isilayeli (Ezekiya 20:12) Alimwi ndakabapa masabata aangu
kuti abe citondezyo akati kesu ambabo, bazibe kuti ndime nde-Yahuwah
ndibasalazya. (Ezekiya 20:13) Pele
luzubo lwa-Isilayeli lwakandipapila nkukonya oko kunkanda. Tabakwe nibakeenda
mumilazyo yangu, ambeta zyangu teebakali kuzibamba, nzenzizyo ziletela muntu
buumi kufumbwa uuzicita. Aalo masabata aangu bakaasofwaazya loko: Lino Ime
ndakaamba kuti, Njoobatilila bukali bwangu nkukonya oko kunkanda
akubamanizya…(Ezekiya 20:16) Ndakacita
oobo nkaambo kakuti bakasampaula imbeta zyangu akukaka kweenda mumilazyo yangu
akusofwaazya masabata aangu, nkaambo myoyo yabo bakaibikkide kuzikozyano zyabo.
(Ezekiya 20:20) Alimwi amusalazye
masabata aangu, abe citondezyo akati kesu, mebo anywebo, muzibe kuti ndime
Mwami Yahuwah Eloah wanu.
Ezekiya nasinizya kwaamba kuti Nsabata
ncitondezyo cacizuminano ciindene akataa Yahuwah abana ba Isilayeli,
ulaambilizya twaambo tumwi tujatikizya Nsabata. Walo ugaminina akukomba mituni,
amasimpe aakuti Nsabata iletela luzyibo lwa Yahuwah. Twabona kale Nsabata mbwiiletela
luzyibo lwa Yahuwah mukwiibamba, aboobo akutondezya mukowa wabantu kuti lyoonse
bayeeme ali Yahuwah kuti abape buumi, zyakulya, alimwi akubatondezya kuti
basimalelo balaanguzu zikonzya kugola eezyo zyakweendelezya babelesi babo.
Ezekiya ulatondezya kuti oolu luzyibo lulayandika kapati kutegwa muntu ayelebe
kukomba mituni. Kukomba mituni kwabana ba Isilayeli kwaaswaangene akubikka
Nsabata kusyule mumisela yabuna Kristu akuletelezya muzeezo walweeno wa Yahuwah
a baleza botatwe. Eezyi zilijatene,
muciindi aciindi akucitika mucibeela caciindi comwe lyoonse.
Ezekiya taleki kusandulula zyaatobela
kukomba mituni ooko akusofwaazya Nsabata kwabana ba Isilayeli, alimwi nzyeenya
zyicitika akubana Kristu mazuba aatobela. (Ezekiya
20:21) Pele bana ba Isilayeli bakandipapila Ime: tibakeenda
mumilazyo yangu, tibakabamba mbeta zyangu nekuba kuzicita, eezyo zyalo ziletela
muntu buumi kufumbwa uuzicita, aalo masabata aangu bakaasofwaazya. Nkabela Ime
ndakabaambila kuti, Ime njootilila bukali bwangu ali mbabo akukkutya bukali
bwangu kuli mbabo ooko kunkanda.
Kutyola Nsabata kwiinda mukukomba mituni
mubbuku lya Ezekiya, ceelene akulezya mulimo wakululamika mbeta zyabulemu
akataa mazwanga. (Ezekiya 20:24) nkaambo
tabataciti milazyo yangu, pele basampaula milazyo yangu akusofwaazya Nsabata
zyangu, alimwi meso aabo kaalangide zikozyano zyabamawisaabo.
Muzibalo zyobile zitobela, Ezekiya utondezya
kutyola Nsabata mbokunyonganya mizeezo yabantu, cakuti muntu tacicikonzyi
kwaandaanya akataa zyintu zisetekene azisofweede, zyisalala azyitasalali.
Kutyola Nsabata ceendela antoomwe amuzeezo wakuti kusofwaala abuna Kristu
zyileendelana. Kukomba mituni, kutyola Nsabata, kulya zyintu zisesemya kakwiina
kufwa nsoni nokuba kulijata, mbuli mbotubona mazubaano kuzinguluka mumbali
lyesu, ooku nkwiinduluka buyo ceeco Ezekiya ncaakabona mumazuba aakwe. (Ezekiya 22:8) Zintu zyangu zisalalisya
mwazisampaula, alimwi Nsabata zyangu mwaazisofwaazya…(Ezekiya 22:26) Bapaizi bakwe batyola mulawo
wangu, basofwaazya zintu zyangu zisalala. Tabana kwaandaanya zintu zisalalisya
azintu zisofweede nokuba kuzibya bantu zintu zisalala azintu zisofweede
mbozibede. Alimwi basinkilila meso aabo ku Nsabata zyangu, aboobo Ime
ndasampaulwa akati kabo. (Ezekiya 23:38)
Acimwi cintu ncibandibisizya nceeci, Basofwaazya cikombelo cangu mubuzuba obo
mbubonya bwa Nsabata zyangu.
Ezekiya wiinduluka kwaamba kululamika
twaambo akataa bantu a Nsabata, aaya makani aakaambwa buyo mukwiinda ambali mu
cibalo 20. Mukwaambilizya kutalika kubula bululami, ulaambilizya kubweedezya kubamba
Nsabata akubambulula bululami munsi lya mulawo.(Ezekiya
44:24) Na kwaba nkondo, mbombabo
beelede kubeteka makani; baleelede kwaabeteka cakuzuminana ambeta zyangu:
baleelede kubamba milawo yangu ambeta zyangu kuziindi zyangu zyoonse zibikkidwe
ambali; alimwi Nsabata zyangu baleelede kuzyisalazya.
Ezekiya wakaambilizya kuti cikombelo cabili
tiicakakkwene kuba mbuli mucikonzyanyo pe. Pele kuzuzika milimo yabupaizi mu
Nsabata wakalibonya mumilimo imwi.(Ezekiya 45:17)
Alimwi silutwe uleelede kupa zipaizyo zyakuumpa, azituuzyo zyabusu, azipaizyo
zyakunywa mumapobwe, akuciindi camwezi mupya, amu Nsabata, akuziindi zyoonse
zibikkidwe ambali zyabulemu, munkamu ya Isilayeli: walo weelede kubamba
zipaizyo zyacinyonyoono azipaizyo zyabusu, azituuzyo zyakutontozya, kuti amanye
milandu yaluzubo lwaŋanda ya Israyeli. (Ezekiya
46:1) Mbuboobu mbwaamba
Singuzuzyoonse Yahuwah; Mulyango walubuwa lwamukati uulangide kujwe unoojedwe
mazuba aali musanu abumwi aakubeleka, pele unoojalulwa mubuzuba bwa-Nsabata
amubuzuba bwamwezi mupya. (Ezekiya 46:3)
Abalo bantu banyika bayookomba kumanjililo aamulyango ooyo kubusyu bwa Yahuwah
mubuzuba bwa-Nsabata amubuzuba bwamwezi mupya. (Ezekiya
46:4) Nkabela cipaizyo silutwe ncayelede kuletela Yahuwah mubuzuba
bwa Nsabata ciyooba tubelele tuli musanu akamwi tutajisi kampenda, amugutu
uutajisi kampenda.(Ezekiya 46:12) Alimwi
silutwe wacisi nayanda kubambila Yahuwah cipaizyo camoyo wakwe mwini, neciba
cituuzyo neciba cipaizyo cakutontozya, lino uyoojulilwa mulyango uulangide
kujwe, nkabela uyoobamba zituuzyo zyakwe na zipaizyo zyakwe zyakutontozya kuli
Yahuwah mbubonya mbuli mbwacita mubuzuba bwa Nsabata: mpoonya amanizya, ulazwa,
elyo mulyango umwi ulajala mulyango musyule lyakwe.
Mbombubo Ezekiya mbwaakalomya kwaandaanya
akataa zibeela zya Nsabata zyabweende akataa bantu akulijata kujanza lyomwe,
amilimo yabupaizi azitondezyo kujanza limwi. Walo wakalemba zyobile eezyi, pele
muzibalo zyaandeene.
Hosiya
Abamwi bashinshimi bobile bakasanganya majwi
aabo kumulumbe wakubambulula Nsabata. Hosiya waambilizya kulesya zitondezyo
zyabupaizi.(Hosiya 2:11) Alimwi Ime njoolesya kusekelela kwakwe koonse,
amapobwe aakwe, mapobwe aamwezi mupya, amapobwe aaNsabata ambungano zyakwe
zyabulemu zyoonse.
Mulumbe wa Hosiya uleendelana ayooyo wa Izaya 1:13. Nkaambo milimo yabupaizi yakali
kubelesyegwa kuvwumbilila micito yakutundulula akutalijata, nkabela
yakagwisyigwa kuti eeco cibe cisubulo, alimwi Isilayeli wakasiigwa buumbulu,
kanyina kwakutijila mukubula lusyomo kwakwe. Nsabata njiyakalaa busena bupati mumakani
aaya, nkaambo buyo kakuti ilijisi milazyo yabululani abweende akataa bantu
amilazyo yakulijata alimwi amilazyo yabupaizi. Aawa mpaalibonya cintu ncotubona
mazubaano cikonzyana aceeci. Mbweenya mbuli Isilayeli wansiku mbwaakalezya
kubikka mumizeezo makani aabululami abweende akataa bantu aayo aakali mumulawo
wa Nsabata, eelyo ciindi coonse naakatonkomene kuya kumbele azipaizyo amilimo
yabupaizi, mbweenya abalo Babambi baNsabata bamazubaano mbobali bayumu
mukutabilila buzuba bwini bwa Nsabata kuti ncecitondezyo cabo cakuteelela, pele
kanjikanji balaalilwa kubona Nsabata kuti mbumboni bwakuti bantu lyoonse
beelede kuyaama ali Mwami Yahuwah kuti abape buumi azyakulya, akuti Nsabata
ncintu cikwabilila zyeelelo zyabantu abanyama nkaambo ipa ciga aasikila nguzu
zya basimalelo atalaa babelesi abanyama babo.
Amosi
Cibeela ca Nsabata cabululami abweende
akataa bantu akulijata, eeco cakabikkidwe ambali abantu Babamba Nsabata, awalo
Amosi ulacaambilizya. (Amosi 8:5) Kaamba kuti,
Ulainda lili mwezi mupya, kutegwa iswe tuulisye mapopwe? Ayalo Nsabata, kutegwa
twaanzike maila aampunga, akucesya efa, akukomezya shekeli, akupindaula zipimyo
cakuunina?
Bashinshimi bakatugwasyilizya kuteelela
Nsabata. Makani mataanzi ngobaamba bashinshimi ngabupaizi bwamu Nsabata mbobwaali
kuupaupa ameso akataa baabo bakali kububelesya kuvwunikila micito italuleme.
Izaya, Hosiya a Amosi balomya kwaamba makani
aaya. Jelemiya ugaminina kwaamba Nsabata kuti ncitondezyo cacizuminano ca
Yahuwah akataa Nguwe abana ba Isilayeli. Jelemiya uletelezya zinjaanji kuti
zyeelede kucitwa kulondola buzuba bwa Nsabata alimwi ulatondezya kuti kuleka
kucita boobo ncecintu caapa kutolwa mubuzike ku Bbabbuloni. Ezekiya ulomya
kwaamba mulimo wa Nsabata kuti ncitondezyo cacizuminano ciindene akataa Yahuwah
abana ba Isilayeli. Mpoonya aawa ulatondelezya akuti kuleka kubamba Nsabata,
ncintu cisolweda kuya mukukomba mituni, kwaalilwa kwaandaanya akataa zisetekene
azisofweede,zisalala azitasalali, ambeta zitaluleme mumulawo. Walo waambilizya
kubambululwa kwabupaizi bwa kubamba Nsabata mutempele lyabili. Izaya uya
kumbele kutondezya kuti zilongezyo zya Nsabata nzizyabo abalo bamuzwakule aabo
basangana a Isilayeli mbweenya ambozyili zya Isilayeli, akutondezya Nsabata
kuti tiili mukuli pe, pele ncintu cikondelezya, alimwi ulaambilizya kuti
iyoobambululwa eelyo Buzike kabwiindide kunembo lyabantu banji munyika
ilenguludwe mpya.
Insabata mu
Makani Mabotu
Insabata ilaambwa kanjaanji mu Makani mabotu
kwiinda mumabbuku aaMozesi. Kuti nikwaali kuyanda kwa Yahushua kuti amwaye
Nsabata, walo naakaamba oobo, kuleka kusangana mumibandi minjaanji yakulondola
akubamba Nsabata. Mulimo wa Makani mabotu, kujatikizya Nsabata, tuuli wakumwaya
Nsabata pe, pele nkutuyiisya kuti twiibambe kabotu.
Mulawo aMakani mabotu ulamvwugwa lyoonse kuzwa
alili. Pele muziindi zinjaanji, ulaambwa mukusoleka kwaandaanya zyintu zyobile
eezyi, kuleka kuswaanganya nzyizyo mbuli cintu comwe. Kuti, mbuli bana Kristu
banjaanji mbobakazyana, Makani mabotu alainda kulema aboobo amwaya mulawo,
aboobo ooyo Mulawo uutegwa Cizuminano Cakale niwatakeelede kulembwa mu
Bbaibbele pe. Pele bwini bwamasimpe mbwakuti Yahuwah wakayobola Bbaibbele
akataa bana Kristu, zyoonse zyobile Cizuminano Cakale a Cizuminano Cipya. Eeci
ncintu ceelede kutucenjezya kumakani aabaabo basoleka kwaandaanya mulawo kuzwa
ku Makani mabotu. Cimwi acimwi, musemo waceenzyinyina, Cizuminano Cipya mumuni
wa Cizuminano Cakale. Ncobeni Kristu wakati, “Mutayeeyi kuti Ime ndakaboolela
kumwaya mulawo, nokuba bashinshimi pe.” Mateyo 5:17.
(Izaya 1:13)Mutaleti limbi zipaizyo zyabuyo. Tununkilizyo
tulandisesemya. Mapobwe aamwezi mupya amasabata ambungano nzimubunganya! We!
Nsikonzyi kubotelwa bubi ambungano zisalala-salala.
(Amosi 8:5)Mulati,
Ipobwe lyamwezi mupya lilamana lili, tuuzye maila, abuzuba bwa-Sabata,
tusambale bulotwe? Tucesye cisuwo cakweelezya akukomezya ili lyasekeli
lyakuula, akubelesya zipimyo zyalweeno.
Bashinshimi balatugwasya ncobeni kuteelela
makani aa Nsabata. Kaambo kataanzi aako bashinshimi nkobatwaambila nkamilimo
yabupaizi iicitwa mukubamba Nsabata kuti yakali nzila yakuupaupa ameso akati
kabaabo bakali kucita zitaluleme mubweende akati kabantu. Izaya, Hosiya a Amosi
balomya kwaamba kaambo aaka. Jelemiya ugeme kwaamba kuti, Nsabata ncitondezyo
cacizuminano ca Yahuwah abana Isilayeli. Jelemiya utondezya zinjaanji
zyakubambya Nsabata akutondezya kuti kulezya kucita boobo ncecaaletelela
kutolwa mubuzike ku Ijipita.
Ezekiya ulomya kwaamba kuti mulimo wa
Nsabata mbuli nkutondezya cizuminano caandeene akataa Yahuwah abana Isilayeli.
Alimwi mpeenya aawa walo, utondezya kuti kulezya kubamba Nsabata nceciletelezya
kukomba mituni, kwaalilwa kuzyiba akataa zyintu zisetekene azisofweede,
zisalala azitasalali, akuteenda kabotu mumulawo. Walo waambilizya kuti
kubambulula milimo yabupaizi yakubambya Nsabata, ciyoocitika mu tempele
lyabili. Izaya uya kumbele kutondezya kuti zilongezyo zyamu Nsabata zileelede
kuba kubantu bamuzwakule, mbweenya buyo akuli bana ba Isilayeli, alimwi kubamba
Nsabata ncintu ciyandisi kapati kwiinda cintu ciyandisi cipati muzisi
zyakujwe, lunyungu mu bana. Izaya utondeka Nsabata kuti tacili cintu cipa
mukuli, pele ncintu cikondelezya, alimwi waambilizya kuti kubambulula Nsabata
eelyo buzike kabwiindide ciyooba cintu citola busena munyika iilenguludwe mpya.
Nsabata a Makani
Mabotu
Insabata ilaambwa ziindi zinjaanji mu Makani
Mabotu kwiinda mumabbuku aa Muusa. Kuti niwaali muzeezo wa Yahushua kumwaya
Nsabata, walo naakaamba boobo, kuleka kubandika mibani minjaanji iikulwaizya
kulondola Nsbata cabunkutwe. Pele mulimo wa Makani Mabotu, kujatikizya Nsabata,
takuli kumwaya njiyo pe, pele mulimo wakuyiisya ndiswe bwakwiimba kabotu.
Kwaamba Mulawo a Makani Mabotu ncintu
ciinduluka kwaambwa kuzwa alili alimwi ncintu cimvwugwa kanjikanji. Pele bunji
bwaziindi, Nsabata yaambwa aanga yeelede kwaandaanya Mulawo a Makani Mabotu,
kuleka kuswaanganya zintu zyobile eezi, mpoonya eeco ciitwa kuti Ncizumino
Cipya nicaataalembelwa limwi mu Bbaibbele pe. Pele makani eeni ngakuti Yahuwah
wakayobola Bbaibbele akataa bana Kristu, muzizuminano zyobile antoomwe. Aaya
ngamakani aayelede kutucenjezya kubufubafuba bwakwaandaanya mulawo a Makani
mabotu. Cizuminano cakale mpaaimvwi cizuminano cipya, cizuminano cipya
ngomumuni wacizuminano cakale. Ncobeni Kristu wakati, “Mutayeeyi kuti Ime
ndakaboolela kumwaya mulawo pe, nokuba bashinshimi pe.” Mateyo 5:17.
Nsabata yakaambwa ciindi citaanzi mu Makani
Mabotu mubbuku lya Mateyo 12. (Mateyo 12:1)
Aciindi eeco Yahushua wakaunka mubuzuba bwa Nsabata kainda mumyuunda yamapopwe;
mpoona basikwiiya bakwe nibaafwa nzala , bakatalika kubuulula mapopwe, akulya.
(Mateyo 12:2) Pele eelyo bafalisi
nibaabona caacitika eeci, bakati kuli nguwe, Kolanga, basikwiiya bako bacita
ceeco citazumizyidwe amulawo mubuzuba bwa Nsabata. (Mateyo
12:3) Pele walo wakati kuli mbabo, Hena tamuna bala eeco ncaakacita
Davida muŋanda yokwa Yahuwah, eelyo naakafwa nzala, alimwi abaabo bakali
aanguwe; (Mateyo 12:4) Mbwaakanjila
muŋanda yokwa Yahuwah, akulya cinkwa eeco ncaatakazumizyidwe amulawo kuti alye,
nokuba baabo bakali aanguwe, pele buyo bapaizi? (Mateyo
12:5) Hena tamuna bala mumulawo, oobo bapaizi mumazuba aa Nsabata
mbobatyola Nsabata, pele tabakwe mulandu? (Mateyo
12:6) Pele Ime ndamwaambila ncobeni lino kuti, Mubusena oobu kuli Yooyo mupati kwiinda tempele eelyo. (Mateyo 12:7) Pele kuti nimwalizyi eeco ncocaamba,
Ime neemufwida luse, akulesya kutuuzya, nkaambo mwatamikizya yooyo uutakwe
mulandu. (Mateyo 12:8) Nkaambo Mwanaa
muntu ngo Simalelo wa buzuba bwa Nsabata abwalo.
Aaka kaano kalainduluka kwaambwa amuli Maako 2:23-28 amuli Luka
6:1-5. Kuli makani aayelede kulangisyigwa aawa. Kutaanguna,
kusandulula mulawo, eelyo maila mbwaakacili mumyuunda kaatatebudwe, kwaanyina
kutyola Nsabata pe kwiinda mukutebula akulya. Aboobo nzila yabamayi lwayo,
yakutamikizya kutyola Nsabata tiiluzi pe. Cabili, nkaambo kakubula bwaabi
akataa bantu mbeenya bakali kutamikizya basikwiiya kutyola Nsabata. Basikwiiya
bakacaala buyo anzila yomwe yakulijanina cakulya kutegwa batatyoli mulawo wa
Nsabata kwiinda mukuliimya. Basikutamikizya basikwiiya lwabo beni mbibaasiya
basikwiiya kuti basike ambaakani yakubulya cakulya mubuzuba bwa Nsabata.
Cikondelezya ncakuti, Yahushua
taakabatamikizya aabo bakali kumutamikizya abasikwiiya bakwe, pele wakabapa
musamu wa Mangwalo wakuponya micito yabo mubuzuba bwa Nsabata, mukonzyanyo wa
Davida. Kwiinda mukusandulula Mangwalo munzila eeyi, Yahushua wakajana ciindi
cibotu cakutondezya nguzu zyakwe zyabu Mesiya mbwali mwanaa Davida, alimwi
amulimo wakwe mukusandulula akubelesya Mangwalo. Walo taakasandulula munzila
njibaali kubelesya bamayi bamilawo pe. Walo wakasandulula munzila iijisi nguzu.
Kulomya kutondezya nguzu zyabu Mesiya
cilalibonya muli ncaamba Yahushua mukampango katobela kacaalizya. Mukampango
aako kunyina zinji zyaambwa amakani aakulondola Nsabata. Makani eeni ageme
anguzu zyabu Mesiya. Muli Maako 2:28,
tulaima akulizeeza. (Mateyo 2:27) Alimwi
wakati kuli mbabo, Insabata yakabambilwa muntu, kutali muntu kubambilwa
Nsabata.
Aaka kaambo nokuba kuti kakosozya makani
aayo bamayi bamilawo ngobaali kwaamba, aakuti Nsabata lwayo yakeelede
kulondolwa amicito yabantu, kuli muzeezo
uulibonya kumatalikilo aakampango aaka. Nsabata yakabambilwa muntu. Aboobo,
Nsabata tiiyakabambilwa bama Juuda pe, pele mukowa wabantu boonse. Kuya
kumbele, Nsabata ncilenge cabulemu, cipego caluzyalo, kumukowa wabantu. Muntu
mbwalanganya cipego eeci mbombubo mbwalanganya Yooyo Waatupa Nsabata mumizeezo
yakwe.
Kaano kabili kazyila mubbuku lya Mateyo 12:9-14. (Mateyo
12:9) Eelyo naakazwa aawo, wakaunka ku sinagogwe lyabo: (Mateyo 12:10) Alimwi, amulange, ooko kwakali
mwaalumi wakalaa janza lipuutide. Mpawo bakamubuzya kabaamba kuti, Hena cili
mumulawo kuponya mumazuba aa Nsabata na? Kutegwa bamujanine kaambo
kakumutamikizya.(Mateyo 12:11) Walo
wakati kuli mbabo, Nguni akati kenu, uujisi mbelele yomwe, eelyo kuti yawida
mucilindi mubuzuba bwa Nsabata, hena inga taaigwisya mumulindi oomo muyawida? (Mateyo 12:12) Mbuti muntu mbwalaa mpindu kwiinda
mbelele? Aboobo cili mumulawo kucita ciluleme mumazuba aa Nsabata. (Mateyo 12:13) Mpoonya wakati kumwaalumi ooyo,
Vwungulula janza lyako. Mpoonya wakavwungulula janza lyakwe; alimwi
lyakalulama, mbuli janza limwi. (Mateyo 12:14)
Nkabela bama Falisi bakazwa aawo, akuyoobungana muswaangano wakulwana nguwe,
kuti bakamujaye.
Aaka kaano kalainduluka kwaambwa muli Maako 3:1-6 amuli Luka 6:6-11.Oomu mubbuku, aaka
kaano kalaa ciimo ciimpene akaako kali mubbuku lisolola lya Mateyo. Aawa
Yahushua ulomya kwaamba kuti kuponya kuli mumulawo kweendelanya amulawo
wabamayi bamilawo. Kwakali kutamvwana akataa bamayi bamilawo kumakani aakuti
kuti munyama uuwide mucilindi takonzyi kunununwa kakwiina kutyola Nsabata.
Bamwi bamayi bamulawo abalo balomya kwaamba kuti cili mumulawo. Kwiingula kwa
Yahushua kwakali milazyo yababamayi bamilawo. Pele cintu cakulangisya aawa
ncakuti Walo wakatambula mulawo wa Nsabata kuti wakali luleme. Aabo bamwaya
Nsabata, basyoma kuti Nsabata yakamana nikwaaindide kukankaminwa ampanda
akwaamba kuti ngomulimo walufu lwa Kristu, pele kanjikanji balanga ku Mangwalo
kuti bajane cintu citabilila kumwaya Nsabata kakutana sika kukankaminwa
ampanda. Ooku nkulubila kutaambiki. Kuti Nsabata niyali kutondezyegwa kuti
yakamwaigwa kacitana sika ciindi ncaakakankaminwa ampanda Kristu, akwalo
kutaminina kwabuna Kristu kuti Nsabata
yakamwaigwa nkaambo yakali cimvwule cazyintu zyakacili kuzya kumbele
inga kweelede kuwa nkaambo mbubuti mbuyakali kukonzya kutondeka zyintu zyicizya
kwamana yamwaigwa kazyitaninga zuzikwa zyintu eezyo.
Kumuntu uulondola Nsabata aaka kaano nkapati
nkaambo kayumya kutondezya kuti micito yaluse ankumbu ileelede kucitwa mubuzuba
bwa Nsabata.
Kaano katobela kali mubbuku lya (Mateyo 24:20) Pele amupaile kuti kutija kwenu
kutakabi muciindi camupeyo, nokuba mubuzuba bwa Nsabata.
Bantu balondola Nsabata batondeka kampango
aaka kuti ngamakanze aa Kristu, oomo mwalomya kwaamba kulondola Nsabata
naakabuka kuzwa kubafu, aciindi eeco bana Kristu banjaanji nobataminina kuti
Nsabata yakamwaigwa kuba cimvwule cazyintu eezyo zyakacili kuzya kumbele, pele
zyakazuzikwa aciindi cakukankaminwa. Kwiingula kupegwa aawa nkwakuti mulawo
wakazumizyidwe buyo kubweende bwazyintu mu Palesitaini oomo mwakazwide ba Juuda
eelyo Jelusalema kautana mwaigwa mu 70 A.D. Kulondola Nsabata kwaba Juuda inga
caba cintu cikatazya kubantu batalondoli Nsabata kuti bayaamuke munzi wa
Jelusalema uuyanda kumwaigwa. Kuli twaambo tongaye amakani aaya, kaambo kapati
nkakuti kunyina bumboni bwakuti kunyina akati kabaabo balondola Nsabata waali
kujanwa tabambi Nsabata. Nokuba kumatalikilo aakubamba Nsondo munsaa matalikilo
aamusela wabili mbuli bwaamba Mozna a Bacchiocchi, Nsabata yakacili kutobelwa
abana Kristu boonse (Samuel Bacchiocchi, From Sabbath to Sunday: A Historical
Investigation of the Rise of Sunday Observance in Early Christianity, Biblical
Perspectives, 1977). Aboobo, cishinshimi eeco cakeelede kwaambwa kunkamu
iibamba Nsabata. Kuti Yahushua naakakanzide kuti lufu lwakwe lumwaye kulondola
Nsabata, walo wakasweekelwa ciindi cibotu cakwaambila basikwiiya bakwe kuti
baleke kulondola Nsabata, nkaambo eeco nicaabagwasya kuti bayaamuke munzi wa
Jelusalema. Pele, walo wakalomya kubaambila kubamba Nsabata.
Kuti naa kulailila ooku kujatikizya misela
iicizya, kubamba Nsabata kwabasikwiiya bakwe kusikila mumwaka wa 70 kwasiya
buyo kaambo kakuti lufu lwakwe lwakamwaya Nsabata kuti kaba kulubila
kutaambiki, ooko inga nkwaalilwa kuswaanganya bumboni bweelela boonse.(Mateyo 24:20) mbumboni bwakuti Yahushua
taakatambula muzeezo wakuti Nsabata iyoomanina aciciingano. Ncintu citusolweda
kutegwa tujane waawo mpotuswaanganya cintu ceendelana a Bakolose 2:16,17, kuti twaalilwa kucita boobo,
nkokuti alwalo lugwalo lwaba Kolose twalukaka. Ncintu cuubauba kutambula
kulondola Nsabata akupandulula ba Kolose kweendelenya a Mateyo kuti
kacikonzyeka.
Ciindi citaanzi cakwaamba Nsabata, muu
Makani mabotu muli (Mateyo 28:1)
Kumamanino aa Nsabata, eelyo nikwaatalika kuba kubucedo kuya mubuzuba butaanzi
bwamvwiki, Maliya Magadalena wakaboola aMaliya umwi kuti bazyoolange cuumbwe.
Bantu bamwi nobalangisya bwaamba ci Giliki
mukampango aaka atumwi tumpango, busanduluzi bwa KJV buliluleme. Ibbala lya
mvwiki liiminina mvwiki yeni alimwi ibbala lya bucedo, nokuba boobo,
mbolisandululwa, talinyonganyi masimpe aakuti Nsabata yaambwa kuti yakaliindide
kale. Mbokuli basikwiiya tibaaninga zyiba kuti kubuka kuzwa kubafu kwakwe
kwacitika, kaambo kapegwa abalondola Nsabata kuti yakaciliko kakwiindide
kukankaminwa takakwe nguzu aawa pe.
Akamwi kampango kalajanwa mubbuku lya Maako.
(Maako 16:1) Alimwi eelyo Nsabata
niyakaindide, Maliya Magadalena, a Maliya banyina Jakobo, a Salomi, bakaula
tununkilizyo, kutegwa baboole akuzyoonanika mubili wakwe.
Bbuku lya Maako lilijisi atumwi tumpango
tujatikizya Nsabata ooto tutali mubbuku lya Mateyo. Kataanzi nka (Maako 1:21) Nkabela bakaunka ku Kapenaumu;
mpoonya mubuzuba bwa Nsabata walo wakanjila musinagogwe, akuyiisya.(Maako 1:22) Mpawo bakakankamuka nkaambo kazyeezyo
zyintu nzyaakali kuyiisya: nkaambo wakabayiisya mbuli wakalaa nguzu, kutali
mbuli balembi. (Maako 1:23) Nkabela
kwakali mwaalumi mu sinagogwe eelyo ooyo wakalaa muuya usofweede; eelyo
wakoongolola, (Maako 1:24) Kaamba kuti,
Kotuleka swebo; ninzi ncitwakucita, webo Yahushua waku Nazaleta? Hena waboolela
kuzyootujaya na? Ime ndikuzyi kuti nduweni webo, Uusetekene ookwa Yahuwah. (Maako 1:25) Mpawo Yahushua wakakalalila muntu
ooyo, kaamba kuti, Umuna webo, kozwa muli nguwe.(Maako
1:26) Mpoonya ooyo muuya usofweede niwaamanizya kumupenzya, wakalila
ajwi pati, akuzwa muli nguwe. (Maako 1:27)
Eelyo bakakankamana boonse, cakuti bakatalika kubuzyana, kabaamba kuti, Ninzi
eeci? nkuyiisya kwamusyobo nzi ooku? Nkaambo ulalailila canguzu amiiya isofweede,
alimwi ilamuteelela.
Insabata yaambwa buyo ambali mukampango
aaka. Cigaminina kwaambwa ninguzu zya Mesiya zyokwa Yahushua, mbweenya mbuli
mucibalo citaanzi caamba Nsabata mubbuku lya Mateyo. Kubambulula Nsabata ooko
nkwatweetela Yahushua, kulalibonya mumabbuku aa Mateyo a Maako kuti ncintu
cijatikizya mulimo wakwe aciimo cabu Mesiya. Aawa caambwa citondezya kuti
kukaka Nsabata nkukaka Mesiya lwakwe mwini. Mubwini, tulacibona cilengwa eeci,
nkaambo aabo batalondoli Nsabata kanjikanji balamukaka Yahushua, akumubikka
mucibeela cabili mumutwe wabuleza kwiinda kuba kuti ngu simuzyalwaalikke ookwa
Yahuwah naa Kristu. Aaka kaano kalalibonya amwalo mubbuku lya Luka 4:31-37.
Maako 6:1-5 waamba makani aa Yahushua naakaswaya dolopo lyokwabo mubuzuba bwa
Nsabata. Kwiinda Mateyo, Maako ugaminina anguzu zyabu Mesiya zyokwa Yahushua
mbozyijatene a Nsabata. Mucibalo eeci Yahushua utondezya nguzu zyakwe
mukuyiisya kwakwe kwanguzu. (Maako 6:2)
Eelyo Buzuba bwa Nsabata nibwaasika, walo wakatalika kuyiisya mu sinagogwe: alimwi
banji aabo bakamumvwa bakagambwa, akwaamba kuti, Nkuli ooyu muntu nkwaakajana
zyintu nzyaamba eezyi? Alimwi mbusongo nzi oobu mbwapedwe, bwakuti amilimo
yeebeka ilacitika mumaanza aakwe?
Pele wakaswaanganya kubula lusyomo kwabantu
nkaambo kakuti bakali muzyi kale. Nkakaambo aaka ncaatakacitila maleele manji
ooko, alimwi ncaakaleya kuzwangana amakani aakuponya mu Nsabata. Aaka kaano
kajatikizya caambwa mubbuku lya (Luuka 4:16)
Alimwi wakasika ku Nazaleta, ooko nkwaakakomezyelwa: alimwi, mbuli bwaali cilengwa
cakwe, wakaunka mu sinagogwe mubuzuba bwa Nsabata, akwiimikila kuti ababalile.
Kusandulula kwa Yahushua naakali kubala kuti
eeci ncishinshimi camulimo wakwe, cakaleta kukankamuka mbweenya mbuli
mbucakeelede.
Insabata yaambwa buyo ciindi comwe mubbuku
lya Maako, eelyo Josefa waku Alimateya naakalomba Pilato mubili wa Yahushua. (Maako 15:42) Eelyo mangolezya naakasika, nkaambo
bwakali buzuba bwakulibambila, nkokuti, buzuba busolweda boobo bwa Nsabata.
Mangolezya ngeenya aayo alaambwa mubbuku lya
Luuka (Luuka 23:54) Alimwi nkaambo
buzuba oobo bwakali buzuba bwakulibambila, alimwi Nsabata yakali kuyaa buswena.
(Luuka 23:56) Eelyo nibakapiluka,
bakabamba tununkilizyo azyakunanika; akulyookezya mubuzuba bwa Nsabata
kweendelanya a mulawo.
Nokuba kuti eeci tacili cintu cigambya kuti
Nsabata yeelede kubambwa, ncintu cipati kuti yaambwa kuti mu Makani Mabotu,
ncipego, kutali cintu ceenzu. Zimwi zintu nzyaamba Johani zyitondezya cili
kulaale.
Mateyo ugaminina kubandika kuti bama Juuda
basandulula kuti Nsabata yeelede kulondolwa, kwamana boobo Maako ugama amakani
aakuti Nsabata ncitondezyo canguzu zyabu Mesiya zyokwa Yahushua, Luuka awalo
ugeme lubazu lwakwe. Mulikke muli Luuka motujana kuti oonse maleele aakuponya
aayo ngaakacita Yahushua, lwakwe mwini kakwiina kwaambilwa, wakaacitila
mubuzuba bwa Nsabata. Insabata aboobo ijatikizya milimo yaluse ankumbo yokwa
Yahushua. Eezi ziga zyiimpene mu Makani mabotu zitondezya mbobaindene basikwiiya botatwe aaba. Mateyo
wakalaa makani aainda kujatikizya ba Juuda kapati, Maako ugeme anguzu
abweendelezyi, alimwi Luuka ugeme a luse, nkumbu bweende akataa bantu.
Tulangila kuti ooku kwiimpana inga kwalibonya amwalo mu Nsabata lwayo.
Kuponya kumwi nkwaakacita Yahushua mu
Nsabata kwakaambwa mubbuku lya Luuka lilikke buyo. Kutaanzi kuli mukampango (Luuka 13:10) Alimwi walo wakali kuyiisya
musinagogwe limwi mu Nsabata.(Luuka 13:11)
Mpoonya, amulange, kwakali mukaintu waajisi muuya wakubula nguzu kwamyaka kkumi
alusele, alimwi wakaloongomene, taakacili kukonzya kulinyamuna lwakwe mwini. (Luuka 13:12) Eelyo Yahushua naakamubona walo,
wakamwiita kuli nguwe, akumwaambila walo kuti, Omukaintu, waangululwa kuzwa
kubulwazi bwakobwakubula nguzu. (Luuka 13:13)
Mpoonya wakabikka maanza aakwe alinguwe: mpeenya aawo wakoololoka, akulumbaizya
Yahuwah. (Luuka 13:14) Mpoonya
mweendelezi wa sinagogwe wakavwiila kanyemede, nkaambo Yahushua wakaponya muntu
mubuzuba bwa Nsabata, akwaambila bantu kuti, Kuli mazuba aali cisambomwe oomo
bantu mobeelede kubeleka milimo yabo: aboobo muli ngayo mweelede kuboola kuti
muzyooponyegwe, kutali mubuzuba bwa Nsabata. (Luuka
13:15) Simalelo wakamuvwiila, akwaamba kuti, Webo osikuupaupa ameso,
hena omwe omwe wenu tasungununi mu Nsabata musune nokuba mbongolo yakwe kuzwa
mucimpati, akwiitola kukunywa meenda? (Luuka13:16)
Hena ooyu mukaintu, mbwali mwana wa Abulahamu, ooyo Saatani ngwaakaangilila,
kwamyaka iili kkumi alusele taceelede kuti aangununwe kuzwa kubulwazi oobu
mubuzuba bwa Nsabata?(Luuka 13:17)
Nakaamba zyintu eezyi, basikumukazya boonse bakafwa nsoni, pele makamu aabantu
oonse akakondwa kuzyintu zitaliboteli zyoonse nzyaakacita.
Aawa Yahushua waapiluka kukaambo kamusune
uuli mucilindi, ooyo waambwa mubbuku lyabamayi bamilawo lya Talmud, Mishna,
bbuku lyane, Qama Bava 3:10. Aaka kalibonyaanga nkakaambo kalikke kabamayi
bamilawo aakoYahushua nkapeda kuponya muNsabata. Aawa cakulangisya ncakuti walo
utola cibeela mumubandi wamusyobo ooyu, kutegwa atondezye mbwiiyelede kubambwa.
Cintu ceelede kulangisyigwa ncakuti ulabazinga basikumukazya kubelesya micito
yabo ini.
Nkeenya kaambo kaya kumbele mucibalo
citobela, akujatikizya kuponya nkwaakacita Yahushua aboobo akutondezya kuti
Nsabata yiiminina luzyalo. (Luuka14:1)
Mpoonya cakacitika kuti, eelyo naakali kuya kuŋanda yaumwi silutwe waba Falisi
kuti akalye cinkwa mubuzuba bwa Nsabata, bakali kumweebelezya. (Luuka14:2) Alimwi, amulange, kumbele lyakwe
kwakali mwaalumi kunembo lyakwe wakalaa bulwazi bwakuzimba mubili.(Luuka 14:3) Aboobo Yahushua wakabuzya baabo bazyi
mulawo waba Falisi kuti: “Hena cilizumizyidwe kuponya mu Nsabata naa pe?” (Luuka14:4) Pele bakaumuna buyo. Mpoonya wakajata
muntu ooyo, wakamuponya akumwaambila kuti aunke kwabo.(Luuka 14:5) Mpoonya wakababuzya kuti: “Nguni
akati kenu uutakonzyi kumugwisya ndilyonya mwanaakwe naa ŋombe yakwe kuti
yawida mucikala mubuzuba bwa Nsabata?” (Luuka14:6)
Pele tiibakali kukonzya kumwiingula kutwaambo toonse ootu.
Makani aa Nsabata mubbuku lya Johani
aliimpene mbuli bwiimpene kubelesya mabala aakwaamba kuti mwana wa Yahuwah.
Mumalembe amwi aaya mabala ayelanyigwa abbala lya Kristu naa Mesiya. Muli
Johani ooyu muzeezo ulakomezyegwa kugama ali Yahushua kuti nguupa-buumi.
Kutamikizyigwa kuti ulyaamba buleza ooko kujanwa muli Johani kujatikizya makani
aakutyola Nsabata. Mukwiingula, muzeezo wakuti Yahushua nguupa-buumi wiimvwi aciga
cakuponya mu Nsabata.
Eeyi mizeezo ilalibonya kumatalikilo aabbuku
lya Johani (Johani 5:9) Mpeenya aawo
ooyo muntu wakapona, akubweza bulo bwakwe: mubuzuba mbweenya bwa Nsabata…. (Johani 5:10) Bama Juuda aboobo bakati kuli nguwe
ooyo wakaponyegwa, “Mbuzuba bwa Nsabata buno: tozumizyidwe webo kunyamuna bulo
bwako….(Johani 5:16) Mpoonya bama
Juuda bakamupenzya Yahushua, akuyandaula nzila yakuti bamujaye, nkaambo walo
waacita zyintu eezi mubuzuba bwa Nsabata…. (Johani
5:18) Aboobo bama Juuda bakayandaula nzila yakuti bamujaye, nkaambo
kutali buyo kuti wakatyola Nsabata, pele wakaambilizya kuti Yahuwah ngo wisi,
akulyeelanya a Yahuwah.
Kampango aaka kajisi kutamikizya kobile,
ooko kwakulyaamba kuti ngu leza akooko kwakutyola Nsabata. Cigambya ncakuti, kuleka
buyo kugama amulimo amulumbe ookwa Yahushua, ooyo uutondezya mulimo wa Kristu
wakuleta buumi akukoma lufu mu Nsabata, bunji bwa bana Kristu balazumina
kutamikizya kuti Yahushua wakiityola ncobeni Nsabata, akumutondezya kuti Utyola
Nsabata alimwi ulipeekezya kuba Yahuwah, Singuzyoonse. Umwi inga wabona kuti
zyoonse eezyi zyeelene akusampaula, kutukana akwaalilwa kuteelela mulumbe ookwa
Yahushua mbowaambwa mubbuku lya Johani. Nkaambo nzi bakamboni banjaanji boobu
balaaluciso ncobatambwidwa mucibalo eeci
pele muzyibalo zyimwi pe, ncintu cikopa.
Kujatikizya mbwaamba Johani, Yahushua
ubelesya kaambo kamwi kuti atondezye milimo ya luzyalo kwiinda mukuponya mu
Nsabata. (Johani 7:22)Aboobo
amulange-lange makani aaya: Mozesi wakamupa mulawo wabupalule:(kutali kuti
wakazwa kuli Mozesi, pele kuli bamatata;) nkabela nywebo mupalula muntu
mubuzuba bwa Nsabata (Johani 7:23) Ikuti
muntu kapalulwa mubuzuba bwa Nsabata, kutegwa mulawo wa Mozesi utatyolwi;
nkaambo ncomukalalila ndime mukuponya muntu mubuzuba bwa Nsabata?
Kuleka kaambo kamusune-uupatide-mucikala
aako kayeeme amibandi yaba Juuda, walo ugaminina kuswaanganya mulawo
wazizuminano zyobile. Aawa ncacita nkugamika kukazya ba Sadusi, aabo bakaka
mulawo waambwa amulomo buyo. Aboobo Makani mabotu atondezya Yahushua
kakwabilila Nsabata mumilimo yakwe kabelesya milazyo ya bamayi bamilawo aba
Falisi.
Johani ututondezya mulimo wa Yahushua
mubuzuba bwa Nsabata umwi wiindene.(Johani 9:14)
Alimwi bwakali buzuba bwa Nsabata eelyo Yahushua naakakanda bulongo akujula meso
waakwe….(Johani 9:16) Aboobo bamwi ba
Falisi bakati “Ooyu muntu tali muntu ookwa Yahuwah pe, nkaambo tabambi buzuba
bwa Nsabata.” Bamwi bakati, “Mbubuti muntu wazinyonyoono mbwanga wacita maleele
aamusyobo ooyu?” Mpawo kwakaba kuzandukana akati kabo.
Makani manjaanji aa Mangwalo atondezya kuti
basikutamikizya Yahushua bakali kusoleka kumuca mutumpenda twabo. Pele Yahushua
lyoonse wakali kubazula akwiingula kubatondezya mpobalubide. Johani 9
ututondezya Yahushua kabelesya Nsabata kubaandaanya basikumutamikizya. Alimwi,
muntu uutabikkili maanu inga wasunkwa kuti atamikizye Yahushua. Aboobo inga
wainda ambali muzeezo wini uuli mukulwana akataa Yahushua abaabo bamutamikizya,
amusyobo wabusongo Yahushua mbwaakatingaana ambabo.
Nsabata ilaambwa ciindi camamanino mu Makani mabotu aa Johani naamba makani
aakukankaminwa ampanda. (Johani 19:31)
Bama Juuda aboobo nkaambo bwakali buzuba bwakulibambila, kutegwa mibili
itacaali aciciingano mubuzuba bwa Nsabata, (nkaambo buzuba bwa Nsabata oobo
bwakali buzuba bupati,) bakalomba Pilato kuti maulu aabo akompoolwe, alimwi
kuti bagwisyigwe akutolwa kooko.
Kukosozya kaambo, Makani mabotu atondezya
boobo Yahushua mbwaakeendelezya makani aa Nsabata. Walo kunyina naakamwaya
Nsabata pe. Walo wakanjila mumubandi abaabo bakali kumunonga amakani
aambwiiyelede kubambwa Nsabata. Walo wakazumizya mulimo wakucitila luzyalo
mubuzuba bwa Nsabata kubelesya milazyo ya bamayi bamilawo aba Sadyusi, aboobo
wakabazinga aabo bakali kumutamikizya. Walo wakatondezya nguzu zyabu Mesiya zyakwe
mumilimo yakwe mu Nsabata kwiinda mukuyiisya akusilika, alimwi wakazumina
mulimo wakwe wabu Mesiya wakupa buumi akubambulula Nsabata.
Insabata: Milimo a Magwalo
Kutali mbuli bwaamba Makani mabotu, bbuku
lya Milimo lyaamba buyo Nsabata mukwiinda ambali, kakwiina kwaamba mbwiiyelede
kubambwa pe. Insabata ncintu buyo cakulangila ambali mubbuku lya Milimo. Mbuli
mbwiipedwe mu Mangwalo aaba Hebulayo amu Makani mabotu, yeelede kubandikwa
cakuntontomana. Ilizambaide mukati ka Makani mabotu cakuti , kwiisiya buyo
ambali inga cayandika kuba aMangwalo aamusyobo uumbi. Ncencico eeco ncobacita
bana Kristu batabambi Nsabata.
Nsabata ilaambwa ciindi citaanzi mukampango
ka (Milimo 1:12) Mpoonya bakapiluka ku
Jelusalema kuzwa kucilundu citegwa Cilundu ca Maolifa, kweenda buyo musinzo
wabuzuba bwa Nsabata omwe kuzwa ku Jelusalema
Ciindi cabili muukampango ka (Milimo 13:14) Pele balo bakazumanana lweendo
lwabo kuzwa ku Pege akuboola ki Antiyokeya mu Pisidiya. Mpoonya nobakanjila
mucikombelo mubuzuba bwa Nsabata, bakakkala.
Aaka kampango takamvwiki kabotu, alimwi
takeelede kubelesyegwa kutabilila nokuba kukaka kubamba Nsabata aciindi
cabatumwa eeci. Kampango kasanu mukwaamba kuti “sinagogwe lyaba Juuda”
katondezya kuti bbala lya sinagogwe talyaambi cintu cabu Juuda mbuli busena
aabunganina batobeli ba Kristu. Nokuba boobo, tumpango tutobela tutondezya kuti
oobo bwakali busena bwaba Juuda bwakubunganina akutondezya kuti Paulu
amweenzinyina bakeza nkuko ooko, kufumbwa kuti basangane mukubala mulawo kwamu
Nsabata, nokuba kuleta mulumbe wa Kristu kuba Juuda bakkala kubusena oobo. Pele
caambwa waawa, tacizumini nokuba kukaka kubamba Nsabata.
Paulu usanganya kwaambilizya Nsabata
mumulumbe wakwe aciindi eeco, alimwi ncaamba cikobelela Nsabata, mbuli bama
Juuda mbobiibamba aboobo tacikonzyi kwaambwa kuti cilazumizya nokuba kukazya
kubamba Nsabata abatumwa. (Milimo 13:27)
Nkaambo bakkala mu Jelusalema abeendelezi babo tiibakamuzyiba Ooyu, alimwi
tiibakaninga zyiba nokuba zyeezyo zibalwa cakupozya mu Nsabata imwi aimwi
zyabashinshimi, pele bakazuzika zyintu zyakaambwa eelyo nibakamusinganya walo.
Aaawa caambwa cijatikizya Nsabata ncintu
cicitwa abantu Bamasi, mbokulibonya kuya kumbele mucibalo. Eeco cilembedwe
cilasalazya kutondezya kuti kunyina kubungana mu Nsondo kwaacitika akataa
basyomi Bamasi. Abalo bakali kubungana mu Nsabata. (Milimo
13:42) Lino nobakali kuzwa, bantu bakatalika kubakombelezya kuti
bakabaambile makani aaya alimwi mu Nsabata iitobela.(Milimo 13:44) Mu Nsabata yakatobela munzi oonse
wakatiimaninine kuboola kukuswiilila jwi lya Yahuwah.
Aawa kweezyeezya kuti basyomi Bamasi
bakaliko mu Nsabata kuzyoswiilila kubalwa kwa mulawo kulibonya mukampango ka Milimo 15 alimwi
nkakaambo kakukulwaizya zyintu zyipedwa mituni, bwaamu, zintu zyisinwa,
abulowa. Ibbala lya (gar) kumatalikilo aakampango 21 nkwaamba kuti kuti
nibatakali kuswiilila kubalwa kwamulawo, nkabela kuli zimwi zitaambidwe
nzibaasinikizyigwa kucita. Kuya kumbele, ibbala lya sinagogwe lilisalazyidwe
kuti lyaamba cintu ca buJuuda mumazuba “aansiku”, pele takuzyibidwe ibbala eelyo nolyakaambwa. Kulangika aanga lyakali
kusangana busena bwakubunganina bwabatobeli ba Kristu aawo aakali kubalwa ziiyo
zyamumulawo, ndiza muci Giliki nokuba munzila yaku Palesitaini yaci Hebulayo
yakusandulula kampango komwe komwe naa
“targum”. (Milimo 15:21) Mozesi
wansiku ulijisi mumunzi uli oonse aabo bakambauka nguwe, babala zyintu
nzyaakalemba muma sinagogwe mubuzuba buli boonse bwa Nsabata.
Bantu balondola Nsabata zimwi ziindi
batondeka kampango aaka kuti mbumboni bwakuti Nsabata yakali kubambwa anze
aamasena aaba Juuda. Eeci caambilwa mukaambo kakuti ibbala lya sinagogwe
lyoonse lyaamba busena aabunganina bama Juuda. Pelee tabuli mbubo oobo. Cabili,
aaka kaambo kayeeme akweezyeezya kuti bama Juuda aabo batakamuzyi Kristu
lyoonse bakalijisi busena bwakubunganina mu Nsabata. Pele taciluleme eeci pe.
Aaka kampango inga kaamba buyo busena bwakubunganina bama Juuda kutali kuti
bayanda kupaila pe. Takali kaambo kazumina nokuba kukaka kubamba Nsabata akataa
bantu Bamasi. (Milimo 16:13) Mubuzuba bwa
Nsabata twakaunka kuzwa mumunzi kuya kumulonga, ooko mipailo nkoyakeelede
kubeda; mpoonya twakakkala ansi, akwaambaula abanakazi aabo bakaboolede nkuko.
Kampango katobela akalo inga kalangwa kuti
mbumboni bwa cilengwa ca Paulu cakuswaangana a abama Juuda mu Nsabata kutegwa
akambauke Kristu kuli mbabo. (Milimo 17:2)
Mpoonya Paulu, mbuli cilengwa cakwe, wakaunka kuli mbabo, mu Nsabata zyotatwe
wakabandika ambabo kuzwa mu Mangwalo, nokuba boobo, kampango katobela
kasanganya bantu Bamasi mubusena bwakubunganina mu Nsabata. (Milimo 18:4) Nkabela Paulu wakabandika
musinagogwe Nsabata imwi aimwi, akukulwaizya bama Juuda abama Giliki. Bunji bwa
bbuku lya Milimo lyaamba Nsabata aanga njaba Juuda balikke. Mpasyoonto
mpolyaambilizya bantu Bamasi kuti babamba Nsabata.
Magwalo aabatumwa aamba bbala lya Nsabata
mukampango komwe buyo. (Bakolose 2:16)
Kutabi muntu uumubeteka muli zyakulya , nokuba zyakunywa, nokuba kujatikizya
buzuba busetekene, nokuba mwezi mupya, naa mazuba aa Nsabata: (Bakolose 2:17) Zyintu eezyo ncimvwule buyo
cazyintu ziciboola kumbele, pele mubili winiwini nguwa Kristu.
Zinji zyaamba akampango aaka kuti
nkakatondezya kumwaya Nsabata yamvwiki.amvwiki, eeyo kuzyila mukampango
kasolola, yeelede kuti “yaakankaminwa ampanda.”.
Ooku kusandulula boobu takulanganyi zilembedwe mu Cizuminano Cipya mbuli
zilembedwe mumabbuku aaci Hebulayo aayo aambilizya Nsabata. Cizuminano Cipya
kanjaanji ciinduluka kwaamba munzila imwi eeco cakaambwa kale mu Mangwalo aaci
Hebulayo. Ziiyo zyaambwa mukampango 16 zyakabunganyina mucibaka comwe buyo: Bapaizi 23. Oomu mukampango zituuzyo zyabanyama
azyakulya zyakunywa, eezyo zyeelede kupegwa mu Nsabata yamvwiki amvwiki,
amubuzuba butaanzi bwa mwezi azyamumapobwe aamwaka amwaka, zyilatondezyegwa.
Kweelede kubikkilwa maanu kusandulula kabotu
kabotu magwalo aakwe Paulu. Petulo, ooyo wakapona aciindi comwe nceenya,
wakalizyi bweende bwazyintu, pele wakaalilwa kuteelela . Nobaba balaa busongo
naa bazyi zyintu zinjaanji balakonzya kukosozya munzila iilubide kuti babala
bbuku lya Paulu. Aboobo iswe tweelede kubambilila kabotu notuswiilila kuzwa
mubbuku lya Paulu.
Magwalo aa Paulu agaminina ekklesia ziindi
zinjaanji atwaambo, twaambilwa buyo kwiinda mumbali. Toonse tatuzyi bwini eeco
cakali kwaambwa mu magwalo aayo. Kulanga mangwalo aaci Hebulayo kuti tuzyibe
kaambo kaambwa, tulakonzya kwaamba zyitobela aawa. Kwakali kuzwangana muli
ekklesia kujatikizya makani aa cakulya azyakunywa eezyo zipegwa mumisyobo
yamazuba otatwe. Paulu wakaingula kuti aaka kaambo keelede buyo kusiilwa muntu
lwakwe mwini kuti aliyeeyele mumizeezo yakwe, kuti naa uleelede kwaabila
zipaizyo eezyo, nkaambo mbuli mbukwaazyibidwe kale, zyakali cimvwule cazyintu
zyiciboola kumbele, eezyo zyakazuzikwa kale. Kwiindilizya waawo inga yaba
mizeezo yamuntu buyo mbwalanganya kampango aaka.
Cilembedwe waawa caambilizya kuti zituuzyo
zyabanyama, nokuba kuti tazyaambidwe, tazyili nzyizyo zyaaleta kuzwangana.
Zyakali kukonzya buyo kupegwa mu tempele lyaku Jelusalema. Bamwi bakali kwaamba
kuti azyalo zipaizyo zyakulya akunywa mbweenya buyo, kakuli bamwi bakali
kukazya eeco. Eeci cibalo alimwi caambilizya kuti bantu ba ekklesia
bakoongomene kubamba mapobwe aambidwe,
kusanganya antoomwe a Nsabata. Paulu ncaakaamba tacitondezyi kuti eeco ncibaali
kucita cakali luleme, cakali atala, cakali lubide nokuba kuyandika. Walo
kunyina ncaamba cijatikizya ceeco pe. Walo waamba buyo makani aajatikizya
zyakulya azyakunywa mumazuba aayo. Walo uyeeya kuti tazyeelede kuba kaambo
kakuzyana.
Ibbala lya Nsabata kunyina pe nolijanika
mumagwalo aabatumwa, nokuba kuti kuli zyiindi zimwi naambilizya mazuba aayo.
Buzuba bwa ciloba, kujatikizya Nsabata, bulaambwa muba Hebulayo 4 mbuli cintu ciiminina kulyookezya
kwabana Isilayeli muli Kristu. Eeci cibalo
tacaambi mboyeelede kubambwa Nsabata pe, nokuba mbwiitayelede kubambwa.
Mukukosozya kaambo, Milimo amagwalo
aabatumwa apa buyo makani masyoonto aajatikizya Nsabata. Aboobo, taajisi kaambo
keelede kucincwa pe. Kuya kumbele, kuti nibakali kuyiisya kuti Nsabata
yakamwaigwa, ino nicakaiminina nzi eeco? Inga nicaatondezya buyo kuti magwalo
aabatumwa aliimpene acaambwa mu Mulawo amu Makani mabotu. Aboobo iswe
nitwaasikila antaamu mpotusulaika magwalo aabatumwa kuti alilubide alimwi
anyina ciyubunuzyo akaniini pe. Aaba bantu bamusyobo ooyo tabakonzyi kulibonena
zibeela zya Nsabata zijatikizya bweende akataa bantu mbuli butondezyegwa mu
Mulawo, nokuba. Pele mbuli mbwaalembedwe lino, alazuminana a Makani mabotu,
aayo aapa buumi, akuteelela Mulawo kwamumoza akujatikizya Nsabata.
Insabata: Koliyeeyela njiyo
Mukupilingana lwabo beni, aabo bakaka
kubamba Nsabata, kanjikanji bageme kutamikizya kuti ilaa tulawo-lawo tunjaanji
kapati. Pele baamba kuti milazyo imwi ya Mulawo nkwiicili alimwi iceelede
kutobelwa abantu boonse, akuleka mamambe, bujayi, bubbi, azimwi mbuli zyeezyo.
Cintu ncokwaambwa kuti kuli milawo minjaanji tacipanduluki camaanu pe. Ciyeeme
buyo ambaakani yomwe, akuteelela zyoonse zijatikizya Nsabata kuti zyoonse
ncimvule cazyintu eezyo ziciboola kumbele. Kuli mbabo Nsabata yeelede
kusanganya zipaizyo zyabanyama, zyakulya azyakunywa, kusingwa kwalufu, kubikka
cinkwa cipya, nokuba kubulila limwi cili coonse. Bantu bamusyoboo ooyu
tabakonzyi kulibonena zibeela zya Nsabaa zijatikizya kulijata abweende akataa
bantu mbuli bwaambwa mu Mulawo, nokuba kwaamba kuti Nsabata cintu caluzyalo
lwabulemu mbuli bwaamba Makani mabotu. Ncobeni balo, mbabalaa milawo minjaanji
kutali Nsabata pe.
Kubamba Nsabata takumanyi nguzu zya mulumbe
wa Paulu kuli ba Galatiya nokuba kuleka mamambe abujayi mbokunga kwacita.
Nceenya ciimo cakulanganya Mulawo alusyomo inga caba ciimo camuntu ukwete
mukaintu omwe alimwi uunyina bulwani. Insabata mbuli mbwiilangwa mu Bbaibbele
ikulwaizya kuteelela lufutuko kwiinda
mulusyomo aluzyalo.
Kuli zibeela zyone zikazya kubamba Nsabata
eezyo nzyobapa bana Kristu. 1) Kuli kulailila kupedwe cigaminina mu milawo
yoonse mu Cizuminano Cipya pele buyo kutali Nsabata; 2) Yahushua wakiityola
Nsabata aboobo waatondezya kuti yakamwaigwa; 3) Insabata ijatikizya buyo milimo
yabupaizi eeyo yakali cimvwule cazyintu ziciboola kumpela alimwi
“zyaakankaminwa aciciingano”; 4) Cilembedwe mu Cizuminano Cipya tacitondezyi
kuti ekklesia mutaanzi wakali kubamba Nsabata. Ootu twaambo tuyeeme a
Cizuminano Cakale twavwiilwa kale atala aawa cakumaninina.
Mukukosozya
kaambo, twambo tujatikizya Nsabata mu Bbaibbele toonse tuleendelana a Makani
mabotu. Tugwasyilizya kuteelelesya akubelesya Makani mabotu lwawo. Mukati
katwaambo toonse ootu kulalibona nguzu zyabulemu bwajulu, akumunika Yahuwah
kuti ngo Mulengi alimwi Nguupa zyoonse, nguuyendelezya nguzu zyabantu bali
azyuuno alikke alimwi akataa milawo yakulijata nguuyendelezya mukowa wabantu
munzila yeelede akataa bukkale bwamusyokwe. Insabata njiileta Makani mabotu
aabuumi aluzyalo kunyika yoonse. Kuleka kubamba Nsabata ncecintu cipati eeco
cilesya kuti Makani mabotu aa Kristu atajanwi munyika mazubaano.