Kuyandaula Cikombelo ca Kasimpe…
Kuli zyuulu azyuulu zyazyikombelo munyika mazubaano, zyoonse
kazyitaminina kuti zyoonse zyiiminina lusyomo lwakasimpe lwa Yahuwah. Zimwi
zilalipeekezya kulyaamba kuti kunyina cikombelo
ciluleme pele buyo nzizyo lwazyo, alimwi kufumbwa uutatobeli
nzyobasyoma anzyobayiisya uyoosweeka. Cilibonya aanga ncintu cityompya alimwi
mulimo uutakonzyeki, kutondeka akuganta, kuti ncicili, kuti kaciliko ncobeni, cikombelo camasimpe cokwa Yahuwah.
Myezi minjaanji yakuvwuntauzya ilayandika kutegwa muntu akonzye
kupima nobuba bumboni bwacikombelo comwe akataa zyoonse eezi. Alimwi nokuba
kuti eeco camanizya kucitwa, cintu ciiciceede ncakuti hena eeco cikombelo
ciimvwi amusemo muyumu mbuli bbwe? Muntu uuzyi kabotu kuvwuntauzya ulizyi kuti
aciindi cimwi inga walibonya aanga ujaninwa kucikombelo comwe alimwi aciindi
cimwi inga walibonyaanga uzulilwa kucikombelo cimwi. Aboobo kuvwuntauzya
kulikke buyo inga tiikwakonzya kupa bwiinguzi bukkwene.
IBbaibbele lilangikaanga ndeliluleme kululamika akweengelela
magolelo aakupima akubeteka nzila eezyo mweendela zikombelo. Pele mubwini, aawa
alimwi inga twanjila mukaambo kakatazya kumvwa. Kutaanguna ali zyoonse,
IBbaibbele lijatikizya ziiyo zinjaanji, cakuti kuyandika kuba milimo minjaanji
kuvwuntauzya zikombelo zyoonse. Cabili ncakuti, eeyo nzila muntu njabelesya
kupima nokuba mbunga iivwuntauzya, yeelede kuyaamina aBbaibbele alimwi kiigeme
ciiyo comwe. IBbaibbele lilakonzya kupandululwa munzila zitaluleme zinjaanji,
alimwi boonse bantu inga kabala muzeezo wabo umwi aumwi wacintu cipati ceelede
kusanganyigwa mukaambo kasanyangulwa. Kulangilwa kuti inga kwaba cuulu
camizeezo yamu “Bbaibbele” iizyila
mumizeezo yabantu.
Bubambuluzi bweelede mbwakubweza buyo zibeela zya Bbaibbele eezyo
zisalazya kapati kutondezya kuti zyakayubununwa a Yahuwah Lwakwe kuti ncecintu
ceelede kuba lusyomo azintu nzyobeelede kucita. Munzila eeyo, inga zyoonse zintu
zitakwe mulimo zyasiilwa limwi kakwiina kunsanganyigwa mukaambo. Mulawo wa
Bbaibbele ujanika kuti ncecilembedwe cilikke eeco cilembedwe kuti cakaambwa
cigaminina amulomo ookwa Yahuwah mwini, kakwiina mushinshimi, mungele, ciloto
nokuba cilengaano, alimwi kaambila mbungano yabantu bazyila mumasi woonse.
Milawo yaambwa kuti yakazyila kumatalikilo aalusumpuko lwabantu. Kwakali bantu basika
zyuulunzuma zyobile aciindi eeco Mulawo niwakaambilizyigwa kubantu. Kunyina
bbuku limbi lyabupaizi munyika litaminina kubaa ciyubunuzyo camusyobo ooyo. Kufumbwa
naa tulasyoma nokuba kuti pe, eeco cilembedwe ciliimpene azyoonse mukutaminina
kwaco, aboobo njenzila mbotu yakupimya bululami bwa zikombelo.
Kamwi kaambo kabelesya Mulawo wa Bbaibbele mbuli cibelesyo cakupimya
nkakuti bunji bwa buna Kristu bulanganya nguzu zya Mulawo wa Bbaibbele. Cili
masimpe kuti bunji bwa bana Kristu bataminina kuti bazulilwa kuzikombelo
zilanganya nguzu zya Mulawo wa Bbaibbele, alimwi eezyo zibikkide Mulawo ooyo
mucibaka cisumpukide munkatekisima zyazikombelo zyabo, amabbuku aakalembwa
ayiisya lusyomo lwabo. Nkatekisima ziyeeme aMulawo wa Bbaibbele zili
muzikombelo eezi: Bukatolika bwaku Loma Orthodoxi, Lutherani, ba Reformed, ba Anglicani,
Methodisti, ba Presbyteriani azimwi zinjaanji; zyoonse eezi kazizwide bana
Kristu banji kapati.
Ncintu ceelela kugaminina kuvwuntauzya akupima zikombelo ambungano
zyabupaizi kweendelanya a Mulawo wamu Bbaibbele. Mulawo wamu Bbaibbele ulikke
nguukonzya kutondezya cakumaninina kuti naa cikombelo nokuba mbungano iliwide
naa pe. Kuli zintu zimwi zili muciimo cacikombelo eezyo zitankonzyi kubonwa
antangalala alimwi zitakonzyi kujanwa mukuvwuntauzya kuti zitutondezye kuti naa
eeco cikombelo ciliwide naa peepe. Inga kakunooli mikuli iitaluleme eeyo
zikombelo njozikulaika atalaa basicikombelo bazyo mumusyobo wazintu nzyobasyoma
akucita eezyo zitaambidwe kucitwa mu Mulawo wa Bbaibbele. Mumajwi amwi, Mulawo
wamu Bbaibbele tuukonzyi kuyubununa bulamfu bwakuwa kwa mbungano, pele kuti mulawo
wayubununa kuti eezyo zikombelo ziliwide, nkokuti zyakawa ncobeni.
Kuzwa mukaambo aaka, nokuba boobo, kuli buyo milawo yotatwe
iikonzya kutondezya akuunsya cikombelo comwe comwe:
- Webo utabaa baleza bamwi
kunembo Lyangu. - Koibaluka
buzuba bwa Nsabata kuti ubusetekanye. - Webo
utajayi.
Kulibonyaanga kunyina cikombelo nokuba mbungano iitobela
milawo yoonse eeyi yotatwe, kuleka kwaamba iili kkumi.
Hena Cikombelo ca Katolika caku Loma Ciliwide?
Kakwiina kweengelela, atusanyangule milawo iili kkumi eeyo Cikombelo ca Katolika caku Loma njicaalilembulwida
Kulonga 20 mubbuku lya Douay-Rheims lyamu 1899.
(Kulonga 20:1) Alimwi Yahuwah wakaamba
majwi woonse aaya:
(Kulonga 20:2) Ime Ndime Yahuwah Eloah
wako, ooyo wakakugwisya munyika ya Ijipita, akukuleta kuzwa muŋanda yabuzike.
(Kulonga 20:3) Webo toyelede kubaa baleza (Elohimu)
bambi kunembo Lyangu.
(Kulonga 20:4) Webo toyelede kulibambila
mukonzyanyo wakabumbwa, nokuba cili coonse cikonzyana acintu cili kujulu,
nokuba ansi lyanyika, nokuba zintu eezyo zili mumeenda aali kunsaa nyika.
(Kulonga 20:5) Webo toyelede kuyandisya
nzizyo pe, nokuba kuzikomba: Ime Ndime Yahuwah Eloah wako, ndaanguzu, alimwi
ndakalalila, akupenzya cinyonyoono cabamawisi abana babo, kusikila kuzyalane
lyatatu alyane lyabaabo bacimwa Ndime:
(Kulonga 20:6) Alimwi ndatondezya luzyalo
ku zyuulu azyuulu zyabaabo bandiyanda Ime, akubamba milawo Yangu.
(Kulonga 20:7) Webo utasampauli zina
lyokwa Yahuwah Eloah wako: nkaambo
Yahuwah takonzyi kuleka kumupa mulandu ooyo uusampaula zina lya Yahuwah Eloah
wakwe.
(Kulonga 20:8) Koibaluka buzuba bwa
Nsabata kuti ubusalazye.
(Kulonga 20:9) Mazuba aali cisambomwe webo
weelede kubeleka milimo yako yoonse, alimwi uyoomanizya milimo yako yoonse.
(Kulonga 20:10) Pele mubuzuba bwaciloba ni
Nsabata ya Yahuwah Eloah wako: webo toyelede kucita mulimo muli njiyo, nokuba
mwanaako musankwa, nokuba mwanaako musimbi, nokuba mutwanga wako mwaalumi,
nokuba mutwanga wako mukaintu, nokuba munyama wako, nokuba mweenzu uuli
mulubuwa lwako.
(Kulonga 20:11) Nkaambo mumazuba aali
cisambomwe Yahuwah wakabamba julu anyika, alwizi, azintu zyoonse zili muli
nzinzyo, alimwi wakalyookezya mubuzuba bwa ciloba: aboobo Yahuwah wakaleleka
buzuba bwa ciloba, akubusalazya.
(Kulonga 20:12) Kolemeka uso abanyoko, kutegwa
webo ukoongole munyika eeyo Yahuwah Eloah wako njakupa.
(Kulonga 20:13) Webo toyelede kujaya.
(Kulonga 20:14) Webo toyelede kucita
mamambe.
(Kulonga 20:15) Webo toyelede kubba.
(Kulonga 20:16) Webo toyelede kutamikizya
mweenzinyoko kaambo nkaatacita.
(Kulonga 20:17) Webo toyelede kunyonokela
ŋanda yamweenzinyoko; nanka kuyanda mukaintu wa mweenzinyoko, nanka mutwanga
wakwe, nanka mutwanga wakwe musimbi, nokuba musune wakwe, nokuba mbongolo
yakwe, nokuba cintu cili coonse cakwe.
Kampango kabili akatatu kaamba Yahuwah mumabala aakuti
“Ime” a “Ndime.” Oobu mbombubo ciHebulayo citaanzi
mbucaalembedwe. Aaya mabala aambilizya cintu comwe. Eelyo nokwaambwa bantu
banjaanji kutali omwe buyo, swebo lyoonse tubelesya mabala aakuti
“iswe” a “swebo” nokuba mabala aakonzya kubelesyegwa
mucibaka cayaaya mumilaka iimbi. Inga caba cintu cikankamanisya, citamvwiki
kululama alimwi citanamvwugwa kuti niiba mbunga yabantu botatwe kuti
kababelesya mabala aakuti “Ime” a “Ndime” kuleka mabala
aakuti “iswe” a “swebo.” Aaka kampango katondezya bwini
kuti “Yahuwah Eloah wako” ngumwi,kunyina umbi pe. Kuti Cikombelo ca
Katolika caku Loma, nokuba cimwi cili coonse, kacikazya kuti Ooyu
Singuzuzyoonse Alikke nguubandika majwi aaya kweendelanya abulembedwe kampango
aaka, nokuba kumwaamba kuti Walo muli nguwe kuswaangene bamwi, aboobo tali omwe
buyo, akuti kuli bamwi kuleka omwe buyo baambaula majwi aaya aawa, nkokuti eeco
cikombelo cilaalilwa kwiinda mumusunko wakutaanguna. Eeci lwaco inga cakonzya
kutondezya kuti eeco cikombelo nokuba mbungano, ciliwide nkaambo cikakatila
kubaa baleza banjaanji kunembo Lyakwe.
Hena Cikombeo ca katolika caku Loma cilazwidilila akwiinda
mumusunko mutaanzi ooyu? Atubone. Zintu zyotatwe zilembedwe kuzwa akataa
zinjaanji zyamusyobo ooyu mu nkatekisima yaba Katolika, zyeelede kupimwa
akwiinda mumusunko ooyu.
Cilembedwe 249: “Kuzwa kumatalikilo,
kasimpe kakayubununwa ka Baleza Botatwe Basetekene ngomuyanda walusyomo lupona
lwa Cikombelo,…”
Cilembedwe 258: “Boonse buvwubi
bwabulemu buyeeme amulimo wabantu botatwe balaa bulemu….”
Cilembedwe 266: ” Lino ndolusyomo lwa
Katolika: Iswe tukomba baleza botatwe muli leza omwe
alimwi kabanjilene akuswaangana botatwe antoomwe, kakwiina kuzinganya bantu
botatwe nokuba kubaandaanya mibili; nkaambo muntu wiitwa kuti ngu Taata ngumwi,
Mwana awalo ngumwi, aMuya Uusalala ngumwi; pele Buleza bwa Taata, Mwana, aMuya
Uusalala mbumwi, bulemu bwabo buleelene, abuleli bwabo biliswaangene lyoonse
akutamani ” (Athanasian Creed: DS 75; ND 16).
Kwiinda mulusyomo lwamusyobo ooyu Cikombelo ca katolika
caku Loma cilibikkide ambaakani mpocikazyanya aMulawo wa Bbaibbele alimwi
cilitondezya kuti calo ncikombelo ciwide. Kunyina bumboni abumwi buyandika
kwiinda waawa.
Pele atuye kumbele kuvwuntauzya. Kampango kane akasanu
kalakasya kubamba, kuyandisya akubelekela zibumbwa. Hena Cikombelo ca Katolika
caku Loma cilainda mumusunko wabili ooyu?
Cilembedwe 2132: “Kulemekezya
zibumbwa kwabana Kristu takukazyani amulawo mutaanzi ooyo uukazya mituni.
Ncobeni, ‘bulemu bupedwa cibumwa buunka kuli yooyo wiimininwa acibumwa
eeco,’alimwi kufumbwa uulemekezya cibumbwa eeco ulemeka muntu ooyo
uutondezyegwa mucibumbwa eeco.’ Bulemu bupedwa kuzibumbwa zisetekene ‘nkulemeka
kwabulemu,’ kutali kuyandisya Leza nkwayelede kupegwa alikke: Kukomba
kwabupaizi takugami kuzibumbwa kuzigaminina, nkaambo zyalo nzintu buyo, pele
kwiinda muciimo cazyo mbuli mbozyili zibumbwa zitusolweda kuli Leza uutafwi.
Kugamika kupaila kucibumbwa takumanini mucibumbwa eeco, pele kuunka kuli yooyo
ulaa cibumbwa eeco.”
Mbweenya mbuli lusyomo lwa baleza botatwe mboluyandaula
akuzumanana kutondezya kuti Yahuwah ngumwi kwamana boobo akumubikka muciimo
camituni, ciimo ca Baleza Botatwe, ooyu mulazyo ulangila buyo kututondezya kuti
kubelesya zibumbwa amikonzanyo yakafwalwa mukupaila kuti nkupa kulumbaizya kuli
“Leza” kuleka kucibumbwa eeco lwaco. Nokuba kuti eeci ncintu cilimasimpe, pele
ooku kucita cintu camusyobo ooyu, nkuuntuluzyila cintu cikasyigwa mumulawo kuti
“utabambi, utayandisyi, utabelekeli”. Nokuba kuti kutwanga kwa
Bakatolika kwatambulwa, eeci ciyanza ciimvwi mubbala lya “kuyandisya.” Aboobo
Mulawo ulityoledwe kwiinda akatikati.
Hena cikombelo ca Katolika cilazwidilila kusikila amuzeezo
uuli mukampango ka ciloba?
Cilembedwe 2143 “Akataa majwi woonse
aa Ciyubunuzyo kuli bbala lyomwe liindene kuli amwi: eelyo ndizina liyubunudwe
lya Leza. Leza usyomezya zina lyakwe kuli baabo basyoma muli nguwe; walo
ulaliyubununa kuli mbabo mumaseseke aakwe. Cipego cazina lyakwe cijanwa
mukusyomeka akumvwana. ‘Izina lya Simalelo lilisetekene.’ Aboobo muntu tayelede kulisampaula. Walo
weelede kuliyobola mumizeezo yakwe kaumwine, akuliyandisya zina eelyo. Walo
tayelede kulyaambilizya mumibandi yakwe mwini pele buyo kuti kayanda kuleleka,
kutembaula akulipa bulemu zina eelyo.”
Aaka kaambo kalibonya kuti kayeeme kumulawo. Aabo
basandulula mulawo uukasya kubelesya zina lya Simalelo munzila iitasalali, inga
bajana kaambo mu Cilembedwe 2154.
Cilembedwe 2154: “Kutobela St. Paul, ciyanza
ca Cikombelo cakateelela majwi ookwa Jeesu kuti taakaleya kukonkezya mukwaamba
zintu zyamasimpe munzila iiluleme (mukonzyanyo, mbuli munkuta) ‘Cikonkezyo, nkokuti
koompolola zina lyabulemu kuti mbobumboni bwa kasimpe, taceelede kucitwa pele
buyo mukasimpe, mukubeteka, amubululami.'”
Alimwi kwiinda mucintu nceenya eeci, kuli kaambo mu
Cilembedwe 2155.
Cilembedwe 2155: “Kusetekana kwazina
lyabulemu takweelede kubelesyegwa mutwaambo tutakwe bulemu, nokuba mukukonkezya
ooko kunga kwalibonya mubweende bwazintu kuti nkuzumizya nguzu kucintu
citaluleme. Eelyo cikonkezyo nociyandigwa anguzu zyamfulumende iitaluleme, inga
ceelede kukakwa. Ceelede kukakwa eelyo nociyandika kupedwa mulimo uusampula
muntu nokuba lukamantano lwabupaizi.”
Aawa muzeezo wesu kuti Cikombelo ca Katolika caku Loma
cililuleme mukusandulula mulawo kuti kukonkezya akubelesya zina lyabulemu
kweelede kucitwa… Nokuba boobo, kuli kaambo kuti ciimo ca cikombelo inga
cabikkwa ataala mulawo. Eeci cibalo inga munzila imwi, calesya muntu kuti
akonkezye eelyo napa bumboni bwa mupaizi uulalika bana basyoonto. Ambweni
cikombelo cilaandaanya bapapizi kuzwa mukaambo aaka, pele kufumbwa citola
busena, cicitila boobo nkaambo kanguzu zibikkidwe atalaa makani aakulalika.
Calo cikombelo eeci ncecipa bupanduluzi bwa kulalika, eeci cacili cintu
citambulika pe.
Kuti kampango kaciloba kakali boobo, inga twalekelela
cikombelo ca Loma, pele tumpango twa lusele kusikila kkumi akamwi tatuli boobo
pe. Cikombelo ca Loma cilizangide caantangalala kukazya caambwa mumulawo wa
Nsabata kwiinda mukubikka Nsondo mucibaka ca Nsabata.
Cilembedwe 2175: “Nsondo ilaandeene
ncobeni kuzwa ku Nsabata eeyo iitobezya ciindi cimwi mumvwiki-amvwiki; ku bana
Kristu, Nsondo ili mucibaka ca Nsabata. Mu Pasika wa Kristu, Nsondo izuzika
kasimpe kamoza ka Nsabata ya baJuuda alimwi yaambilizya kulyookezya kwa muntu
kutamani muli Leza. Nkaambo kukomba kunsaa Mulawo ooyo, kwakali kulibambila
maseseke ookwa Kristu, alimwi eezyo zyakacitwa oomo mumulawo ooyo zyakali kutondezya
zintu zimwi zya Kristu; Aabo bakapona kweendelana abweende bwazintu zyakale
balaa bulangizi bupya, kabataceelede kubamba Nsabata, pele kubamba buzuba bwa Simalelo, oomo mwalo buumi bwesu
mobulelekwa anguwe kwiinda mulufu lwakwe.”
Nokuba kuti swebo twatambula kulabalika ooku kwaambilizya
baleza botatwe, akubwa zintu zitakwe maanu eezyo zyaambilizya twaambo twa
zibumbwa, abusanduluzi bwa zikonkezyo oobo bucilaa twaambo tutaingudwe, ciimo
cakulanganya Nsabata cilaa bulwani kapati mukaambo kalembedwe mu nkatekisima,
cakuti, eeco citondezya Cikombelo ca Katolika caku Loma kuti ciliwide.
Nokuba kuti aawa tacili cintu ciyandika akuya kumbele
kuvwuntauzya, inga twatondezya akuti Cikombelo ca Katolika caku Loma cilatobela
bunji bwamilawo. Kuli kusoleka kuyungizya nguzu zyaco kwiinda mukuyungizya
atalaa mulawo wakulemeka bazyali. Ooyu muzeezo wakutalisya nkondo muzina
lyabululami, pele uzwide maambaamba cakuti, mubwini ncobeni ooyu muzeezo
weelede kulesyegwa kuya kumbele kuti aawo aayimvwi cikombelo atambulike
mumizeezo yoonse. Kupa lwaanguluko Cikombelo ca Katolika caku Loma mumizeezo
yaco yoonse, cicili cikombelo ciwide nkaambo kambocilanganya ciimo ca Yahuwah a
Nsabata, akubikka mizeezo ya Baleza Botatwe a Nsondo muzibaka zyazyo.
Kuli twaambo atumwi tuzwide kunyongana alimwi tutungumika
kuyeeya ooto ntutwatavwuntauzya aciindi cino. Pele eeyo nzila njitwakatobela
itondezya kuti Cikombelo caku Loma ciliwide.
Ino mbuti kayi cikombelo ca Orthodoxi?
Kulangikaanga kunyina aciindi Bbaibbele lyamulaka wacikuwa nilyaazumizyidwe
mu Cikombelo ca Orthodoxi. Cikombelo ca Orthodox ciyaamikide Bbaibbele lyaco
ama Bbaibbele aaci Giliki LXX. Nokuba kuti iBbaibbele LXX liliimpene kapati a
Bbaibbele lyaci Hebulayo, alimwi aboobo akwiimpana a Bbaibbele lya Cikuwa lya KJV,
milawo iili kkumi ilibonya kulondoka mucikombelo eeci. Cilikke caandeende cilaa
makani ncakuti ibbala lya nsabata mukampango kalusele lilembedwe kuti ninsabata
zinjaanji mu Bbaibbele LXX. Nokuba kuti cijuzya makani aaya akwaasiila muntu
uubala kuti alisandulwide kunsanganya a mapobwe aaciindi comwe amwaka, pele
takuli kuubuka akubula nguzu ooku pe.
Ibbala taanzi mu Nkatekisima
(http://orthodoxcatechism.org/), mucibalo cilaa mutwe wakuti ‘Baleza Botatwe
Basetekene’ ndyakuti:
“Swebo tusyoma muli Leza omwe. Ooyu
Leza uli muzibeela zyotatwe. Nkokwaamba kuti, Leza omwe nkusanganya bantu
botatwe: Taata, Mwana aMuya Uusalala.”
Eeci ceelede kuba cintu cimanizya kutondezya kuti Cikombelo
ca Orthodox ciliwide.
IBbaibbele lyaci Giliki LXX libelesya mabala mukampango
kasanu aayo aalibonya kuti aligaminide ncaamba kwiinda Bbaibbele lya Douay-Rheims,
alwimi kwiinda mumo oomo, ciyanza caba Orthodoxi cidilika musyule kuzwa
kubukombi bwa mituni bujanika mu Cikombelo ca Katolika.
“Kasimpe kaambwa atala aawa, nkakaako
kayubununwa mubuna Kristu, aboobo kalaa musemo wako muzifwanikiso zyabuna
kristu. Citondezyo nokuba cibumbwa, tacipindauli ciimo ca Buna Kristu, pele
ciliswaangene cakutalekezya ancico; aboobo eeco ngomusemo waciyanza eeco kuti
kuzwa kumatalikilo, Mulumbe Mubotu wakaletelwa nyika mujwi amuzibumbwa.
“St. John waku Damascus, wakali Taata
wamusela walusele mu Cikombelo, ooyo wakalemba mabbuku nikwakali kuzwangana mu
Cikombelo; wakapandulula kuti, nkaambo jwi lyakaba nyama yabuntu (Johani
1:14), swebo tatucili bana bavwanda; twakakomena, twakapegwa aLeza nguzu
zyakuzyiba cibotu acibi, aboobo tulizyi cikonzya kutondezyegwa aceeco
citakonzyi kupandululwa. Nkaambo kakuti muntu wabili muli Baleza Botatwe
basetekene wakalibonya kuli ndiswe kali munyama yabuntu, swebo tulakonzya
kufwanikisa Nguwe akubamba cintu cimukonzya Ooyo wakalibonya kutegwa swebo
tukonzye kuyeeyela ali Nguwe. Swebo tulakonzya kutondezya Leza uutalibonyi –
kutali mbwabede eelyo natalibonyi, pele mbuli Yooyo wakalitondezya Lwakwe kuli
ndiswe kwiinda mukubweza ciimo cesu ca nyama yabuntu abulowa.
“Zitondezyo zisetekene zyakabambwa
antoomwe a Milimo Yabulemu alimwi mbuli Milimo eeyo, kazyitondezya lwiiyo lwa
Cikombelo mbolweendelana a Mangwalo Aasetekene. Citobela aawo nciiyo ca Muswaangano
Walukamantano wa 7th, citondezyo tacibonwaanga ncitondezyo buyo, pele kuti
cilakonzyana a Citondezyo ca Mangwalo Aasetekene, ‘nkaambo kuti eeco Citondezyo kacitondezyegwa a Mangwalo Aasetekene, Mangwalo Aasetekene alasalazyigwa acitondezyo eeco.” (Acts of
the 7th Ecumenical Council, 6). http://www.ocf.org/OrthodoxPage/reading/catechism.html
Ciimo cacikombelo ca Orthodox ciliimpene kuzwa kuli ceeco
ca Katolika caku Loma mukuti cilakasya zibumbwa zyakafulwa nokuba zifwanikiso,
kweendelanya amulawo. Muzeezo wabupaizi wakubamba zikonzyanyo uliimpene awalo.
Kuli kwiimina akataa citondezyo a Jwi lya Ciyubunuzyo, zyoonse zyobile
kaziyiisya nguzu, Muli ceeci, mbweenya mbuli mumakani amwi, Loma wakayungizya
kubweza ntaamu, kwiinda ntaamu zyakataalukwa azikombelo zimwi. Swebo tweelede
kuzumanana kutaminina kuti Loma ngwamamambe mukubelesya zikonyanyo, kakuli
cikombelo ca Orthodoxi tacili boobo. Pele kumuntu uulangilizya tumpango kane
akasanu, zyoonse zyobile zikombelo eezi inga zyalibonya kuti nzyamamambe.
Mukampango kaciloba, cikombelo ca Orthodoxi cilangikaanga
cilatobela zintu ziyandika mumulawo ooyo. Pele kujatikizya makani aa Nsabata, cikombelo
ca Orthodoxi cilibulide mumulawo ooyo. Nokuba boobo, tacigwisyide Nsabata
akubikka Nsondo, pele cisiide buyo nsabata lyoonse ciindi comwe amwaka.
“Mubuzuba bwa Mujibelo Bupati alimwi
Busetekene, Cikombelo citontomana kuyeeya maseseke aakunjila mu Gehenna kwa
Simalelo wesu, mubusena bwabafwide.” (http://lent.goarch.org/holy_saturday/learn/)
Buzuba Busetekene bwa Mujibelo bulasekelelwa muciyanza ca
Bukatolika amwalo, pele kakwiina kulanganya Nsabata.
Cikombelo ca Orthodoxi, bunji bwaciindi, citabilila milawo
imwi yoonse. Pele tacili kamboni uusyomeka mumakani aakujaya ooko kucitika
munkondo. Kuti muntu umwi wagaminina aciyanza eeci, zyoonse zyobile Cikombelo
ca Katolika caku Loma acikombelo ca Orthodoxi tazisyomeki mumakani aakujaya.
Bujayi bwa cikombelo ca Katolika oobo bwakacitika mu Nkondo Yanyika Yabili, bwakacitwa
abapaizi bana katolika baku Croatia kabalelekedwe acikombelo, kwakali buyo
kusisikizya kuzwangana acikombelo Orthodoxi mucisi ca Bosnia, ooko kuzwangana
kwakacitwa munzila yalunya atalaa anyika. Kulangila mulawo kumabazu woonse inga
nicaaba cintu civwuna maumi manjaanji. Pele eezi zikombelo zyobile tazijisi
nguzu nokuba lwiiyo lwakumvwisisya mulawo cakuti inga zyaimikila akuyumya
kubamba mulawo ooyo akataa bantu. Cikombelo ca Orthodoxi acalo cilaalilwa
mbweenya mbuli Loma kubamba mulawo ooyo wakuti, ‘Webo toyelede kujaya’.
Nokuba kuti cikombelo ca Orthodoxi tacikonzyi munzila imwi
kusikila abuzangi bwakuzangila Yahuwah mbuli Cikombelo ca Loma mbocicita, pele
kulamatila muzeeo wa Baleza Botatwe akuuntuluzyila Nsabata ncecitondezya kuti
eeci cikombelo ciliwide.
Cikombelo ca Coptic ciliimpene kuli ca Orthodoxi mubunji
nkaambo kakulanganya Leza kuba kuti uli mubantu botatwe. Lusyomo lwacikombelo
ca Orthodoxi lwakuti Mwana a Taata balaa ziimo zyobile, cimwi cabulemu alimwi
cimwi canyama yabuntu. Lusyomo lwa Baleza Botatwe lwiimvwi akuti kuli buyo
ciimo comwe, cabulemu alimwi nceenya kacili cabuntu. Mubwini eeci ciyanza
cakaletelezya kutaminina kuti Yahushua ngu Eloah
kuleka kuba muntu.
Cikombelo caku Ethiopia ciliimpene kuzwa kuli ca Coptic mukubamba
buzuba bwa Nsabata yabuzuba bwa ciloba. Boonse bupaizi buna Kristu bwa Kujwe
bulaa Baleza Botatwe mulusyomo lwabo. Eeci cili masimpe amwalo mucikombelo caku
Ethiopia, nkaambo acalo cilaa lusyomo lwa Leza ulaa ciwa cabulemu acabuntu
kazisangene. Antoomwe, zyoonse kuzilangila munzila yamilawo iili kkumi, zyoonse
zikombelo zyansiku, azikombelo zyamisela ziliwide nkaambo kakukomba mituni.
Zyoonse zisyoma Baleza Botatwe ba mituni. Zimwi zilainda kukomba zibumbwa eezyo
zikankamusya. Zyoonse pele buyo cikombelo caku Ethiopia, tazilanganyi Nsabata,
alimwi Cikombelo ca Katolika caku Loma ciya kumbele kwaatula Nsabata akubikka
Nsondo mucibaka cayo. Ma! Ino nkuliwida muzinga ncobeni zyoonse zikombelo! Eezi
zikombelo nzyezijanwa kazyilaa bantu banjaanji mubuna Kristu bwamazubaano.
Azimwi Zikombelo Zyamasi
Kazyipimwa kubelesya milawo iili kkumi,
zikombelo zya Anglicani, Lutherani, a Reformed zyoonse zyiliwide. Zyoonse
zyilamatide kulusyoomo lwakuti kuli Baleza Botatwe, zyoonse zilakaka mulimo
wakubamba Nsabata, alimwi zyoonse zibeleka mulimo wakuba Zikombelo Zyacisi
alimwi kazyikulwaizya nkondo zyakujayaula maumi zya lumamba kufumbwa noceelela
kucita boobo, aboobo zityola mulawo wakuti, Webo toyelede kujaya. Kuba
sicikombelo mucikombelo camusyobo ooyo nkutola cibeela muzinyonyoono eezyo.
Kucaala koli sicikombelo mucikombelo ca Lutherani, kupa mukonzyanyo, nkutola
cibeela mumulandu wacikombelo ca Lutherani wakukwabilila milandu yokwa Hitler eeyo
njaakacitila mukowa wabantu akubaa bulowa butakwe mulandu mumaanza aako.
“Alimwi ndakamvwa Ime alimwi jwi kalizwa kujulu, kalyaamba kuti, kamuzwa
muli nguwe, nobantu Bangu , kutegwa mutajatikizyigwi muzinyonyoono zyakwe,
alimwi kutegwa mutapenzyegwi muzisubulo zyakwe.” (Ciyubunuzyo 18:4)
Mucilembedwe 85 ca Nkatekisima Mpati, ba Lutherani balakanana
makani aakazya Nsabata kapati kwiinda cikombelo ca Loma, nkaambo balo baita
kubamba Nsabata kuti nkulenga “kupyopyongana kwiinda mukucita milimo iitakwe
mpindu.”
“Pele kuzwa ku Nsondo yaciindi [
Buzuba bwa Simalelo] bwakaanzilwa mulimo ooyu, aswebo tulazumanana mbweenya
buyo, kutegwa zyoonse zyikonzye kucitwa munzila iiluleme kweendelana, alimwi
kutegwa kutabi uunga walengelezya kupyopyongana kwiinda mukucita zintu zitakwe
mpindu.”
Mbubuti muntu mbwanga walanganya Nsabata kuti ncintu
campindu alimwi kuti Nsondo njiiyelede kubambwa, naazwaa kumanizya kwaamba kuti
Nsabata iciliko mu Cizuminano Cakale alimwi kuti Nsondo yakeelede kutalikwa
kubambwa mu Cizuminano Cipya, eeco ncintu citakonzyi kubaa maanu aatambulika
kumuntu uukkwene maanu.
Aciindi mpeenya aawo, inkatekisima, nokuba kuti
yuuntuluzyila majwi aasalazyidwe aamilawo, ilabikkilizya mikuli aawo. Cintu
ciiminina Nsabata takuli kulyookezya kuzwa kukubeleka milimo, pele nkuteelela
akutobela mupaizi! Zyoonse ziyiisyigwa kujatikizya mulawo wa Nsabata mu
Nkatekisima Nsyoonto zilakonzya kucesyegwa boobu:
“Swebo tweelede kuyoowa akuyanda Leza
kutegwa swebo tutasulaiki kukambauka aJwi Lyakwe, pele kuti tulibambe kalilaa
bulemu, alimwi katukkomanina kulimvwa akuliiya.”
Aboobo kubamba Nsabata, ooko kwakaatulwa mukubikkwa kwa
Nsondo, nkuya ku Cikombelo ca Lutherani, kuyooswiilila mupaizi, alimwi “akukkomanina
kumvwa akwiiya ndilyo.”
Mumubuzyo wa 103 Nkatekisima ya Cikombelo ca Reformed
Heidelberg, kuleka buyo kuzumina kuti cilisalede kuti Nsabata nkulyookezya,
balo balombozya kubelesya njiyo mukwaamba mizeezo yabo iijatikizya
nzyobayeeyela bamakaintu, kwiinda mukwiinduluka kwaamba zilembedwe zitobela,
eelyo nobavwiila mubuzyo wakubamba Nsabata:
“1 Timoteo. 2:3 Nkaambo eeci cili
kabotu alimwi cilatambulika mubusyu bwa Yahuwah Mufutuli wesu; 1 Timoteo. 2:8 Ime
aboobo ndalombozya kuti bantu kabapaila kuli koonse nkobabede, kabaimikizya
maanza aabo, kakwiina bukali nokuba kudonaika. 1 Timoteo .2:9 Munzila mbweenya
buyo, abalo bamakaintu beelede kusama zikobela zyabulemu, kabalilemeka
akutakolwa; kuleka kubaa mausu aalukidwe, nokuba golide, nokuba mabwe aanjili,
nokuba zikobela zidulisya; 1 Timoteo .2:10 Pele (eeco ceelela bamakaintu aabo
balyaamba kuba bantu baleza) amilimo mibotu. 1 Timoteo .2:11 Bamakaintu abaiye
kabaumwine alimwi kabalitola ansi.”
Mbubuti mulawo wa Nsabata, ooyo wiimpanya banalumi
abamakaintu, pele kutali mukaintu wamuntu, mbuunga walailila kulitola ansi kwa
bamakaintu, ncintu cikatazya kweezyeezya. Pele nokuba boobo zikombelo zya Reformed
zilakonzya kucita boobo, kumwi kazyikaka jwili lini lya mulawo ooyo.
Zikombelo zyacisi zyakawa kapati kwiinda Loma, mukuti
zyakajatikana mu lumamba kazyitola cibeela mbuli beendelezi. Cikombelo ca
Reformed nanka ca Presbyterian kwamyaanda yamisela cakasumpula Nsondo mucibaka
ca Nsabata kwiinda buPoopo, alimwi munzila eeyo ciiminina kuzanga kwiindide
zyoonse. Zyoonse zikombelo zyakajatikana mukupenzya bantu. Kakutaninga ba
Kubambulula, kwakali tubunga twabantu tubamba Nsabata kunyika ya Bukuwa.
Muzyooko oomo bupaizi bwa Lutherani mubwaajene mpuwo, mulimo mutaanzi wakali
wakujaya tubunga ooto. Bantu babamba Nsabata baku Selicia, Sweden, Finland aku
Norway bakajayigwa kusikila kumuzumi wamamanino.
Eeyi milawo yotatwe ilakonzya kutondezya kuti boonse buna
Kristu bwamazubaano buliwide. Kuli zyuulu azyuulu zyambungano zilaalusyomo
cakuti tacikonzyeki kuzyibandauka zyoonse pe. Akataa zyeezyo, ba Baptisti aba
Methodisti mbabanji kapati, alimwi balaalilwa kubamba milawo yotatwe eeyo pele
buyo tubungabunga tusyoonto tutayandi bujayi. Akataa zyoonse eezyo, kunyina pe
acomwe ciyeeme kumilawo yotatwe, kuleka kwaamba milawo iili kkumi.
Mulwi uukopa wazikombelo zitaminina kubonwa inga wacesyegwa
kwiinda mumusunko muubauba wamilawo yotatwe buyo. Kunyina akataa zikombelo
eezyo nociba comwe cikumbatide milawo yotatwe antoomwe. Balangila Kuboola
babuzuba bwa ciloba, ba SDA, abalo balazumina muzeezo wa Baleza Botatwe alimwi
akutyola mulawo mutaanzi. Abalo balazumina kupindulula mulawo uukasya kujaya,
zimwi ziindi balazumizya kutola lubazu kapati mulumamba kuti mfulumende zyabo
zyabasinikizya kucita boobo. Umwi mukonzyanyo uulibonya antangalala ngwa
cikombelo ca Balangila Kuboola baku Germany mu Nkondo ya Nyika Yoonse Ntaanzi a
Nkondo Yanyika Yoonse Yabili. (Ba SDA balakaka amumuni uuyungizya kuya kumbele
mumakani aa Nsabata, Bakamboni ba Jehovah balaalilwa kubamba mulawo wa Nsabata,
nokuba kuti balazumina kubamba imwi milawo. Bakombi ba Mormoni balaalilwa
kubamba yoonse yotatwe, eelyo kabacitobela baleza banjaanji alimwi eeco kacili
cintu cikankamusya citanabede mubuna Kristu.
Mweelwe wambungano zikonzya kubamba milawo yotatwe yoonse
antoomwe musyoonto kapati, kuti kakuli zikombelo zicita boobo ziliko, alimwi
kuti kazikonzya kupimwa akusunkwa amuntu uli woonse naba ni, kubelesya
Bbaibbele kuti zisalazyigwe kuti naa taziwide. Ncobeni, Bbabbuloni
uliwide. Kalaa misyozi yaluyando yiibaiba mumeso Aakwe, Yahushua wiita
bakwe kuti bazwe mumbungano zyakupyopyongana akuti bateelele Nguwe.
_________________________________________________________